Cilat janë parantezat historike që çuan në këtë akt të përgjakshëm?

„Partia Komuniste Bullgare e kuptonte shumë mirë se në Bullgari nuk kishte kushte për veprim të menjëhershëm revolucionar dhe i rezistonte presionit të Kominternit për të filluar një luftë të armatosur – kujton historiani dhe pedagogu i Universitetit të Sofjes, prof. Veselin Jançev. – Në fund të fundit shpërthen e ashtuquajtura Kryengritje e Shtatorit (1923), e cila tregon qartë se në atë moment partia komuniste nuk është në gjendje të ndryshonte pushtetin ekzistues. Ajo nuk kishte potencial njerëzor, organizativ apo ushtarak për ta bërë këtë dhe logjikisht kërkonte rrugë të tjera për zhvillim të mëtejshëm politik. Por këtu ndërhyjnë Vasil Kollarov dhe Georgi Dimitrov, të cilët janë udhëheqës të kryengritjes dhe vendosin që kursi i luftës së armatosur dhe marrjes me forcë të pushtetit përmes një kryengritjeje të re duhet të vazhdojë.

Që kjo të ndodhte, kishte dy rrugë të mundshme – krijimi i një organizate ushtarake ilegale dhe mbajtja e një lëvizjeje partizane-banditeske, e cila do të destabilizonte pushtetin. Pikërisht në këtë drejtim u përqendruan përpjekjet e të gjithë partisë dhe ajo ndaloi së qeni një forcë politike, duke u shndërruar në një organizatë të paligjshme, të fshehtë“ – kujton historiani prof. Veselin Jançev.

Pas shtypjes së Kryengritjes së Shtatorit, që shpërtheu në të njëjtin muaj të vitit 1923, partia komuniste u ndalua dhe pushteti e shtoi presionin dhe represionin ndaj anëtarëve të saj. Nga ana e tyre, ata fillojnë të planifikojnë sulme kundër përfaqësuesve të pushtetit ose policisë. Më 16 prill 1925, në orën 15:23, atentatorët ndezin fitilin e bombës dhe pas shpërthimit, një re e zezë ngrihet mbi kishë. Kambana kryesore e tempullit shembet dhe poshtë saj humbin jetën shumë njerëz të pafajshëm. Mes viktimave janë 12 gjeneralë, 15 kolonelë dhe oficerë të tjerë që kishin mbijetuar dhe kishin luftuar në mënyrë heroikë për atdheun e tyre në tre, katër luftëra. Tragjedia është e madhe, shkaktohet kaos.

Sipas prof. Jançev, përpjekjet për ta konsideruar pushtetin legjitim dhe organet e rendit si përgjegjës për atë që ndodhi në katedrale, nuk janë diçka e re.

„Ajo u gjenerua automatikisht gjatë rrjedhës së ngjarjeve, madje edhe para se të ndodhte ajo që ndodhi, me justifikimin se shteti ushtron terror, të cilit duhet t’i përgjigjesh. Megjithatë, fakt është që kjo politikë, e ndjekur nga udhëheqja e Partisë Komuniste për ngritjen e një kryengritjeje të re të armatosur, nuk pranohej në mënyrë të njëzëshme as brenda vetë radhëve të partisë, sepse disa prej tyre e kuptonin që kjo do të ishte fundi i plotë i partisë, pasi pas atentatit filloi një proces largimesh masive nga partia dhe zemërim për këtë akt jo vetëm jokrishterë, por çnjerëzor.“

Edhe pse nga kjo datë e zezë për Bullgarinë ka kaluar një shekull, ende mbeten zbrazëti në histori mbi atë që ndodhi. Ndër to është edhe përgjigjja për pyetjen: cilat ishin qëllimet konkrete të autorëve të tij?

“Për fat të keq, shpjegimet që kemi në dispozicion janë dhënë pas faktit. Ato janë nga ata veprimtarë që mbetën gjallë dhe të interesuar të paraqiten të pafajshëm. Organizatorët kryesorë u vranë menjëherë pas atentatit dhe synimet e tyre vështirë se do t’i mësojmë ndonjëherë. Për më tepër, tingëllon plotësisht e palogjikshme që njerëz që janë ushtarakë dhe merren me veprimtari politike të mendojnë se pushteti politik mund të përmbyset përmes zhdukjes fizike të udhëheqjesve. Një gjë e tillë nuk mund të ndodhë, sepse një parti në pushtet nuk përbëhet vetëm nga dhjetë ministra. Ideja që duke eliminuar udhëheqjen politike do të krijohet panik që do të përhapet në të gjithë shtetin dhe ai do të bllokohet, sipas mendimit tim, është më tepër se naive,” – është i bindur historiani.

Foto: BTA-arkiva

Përgatiti në shqip dhe publikoi: Kostandina Bello