Gjatë periudhës së Rilindjes argjendarët bullgarë kanë qenë mjeshtrit më të mëdhenj në Perandorinë Osmane, kanë tregtuar jashtë kufijve të saj dhe pavarësisht se kanë pasur një jetë të begatë, nuk e kanë harruar misionin kryesor të popullit të vet – çlirimi nga zgjedha shumëshekullore. të mund të fitojë lirinë e vet. Prandaj dhe shtresa e esnafëve ka marrë pjesë në mënyrë aktive në lëvizjen për shkollë të pavarur bullgare dhe për pavarësinë e kishës si hapa të rëndësishme drejt çlirimit të atdheut.

Ekspozita e renditur në Muzeun Etnografik tregon krijimet e bukura të dy artizanateve shumë të përhapura nëpër tokat tona – të argjendarëve dhe dukmeçinjve. Dhe përderisa të parët kanë bërë prodhime prej floriri me duart e veta të prekura nga Zoti, të tjerët kanë punuar sende më të lira prej tunxhi dhe bakri.

“Kujunxhinjtë nuk janë vetëm mjeshtër, por dhe krijues” – thotë Grozdelina Gjeorgjieva, kuratore e ekspozitës “Byzylykët tringëllojnë nën jastëk”. “Argjendarëve u është dhënë të punojnë sendet e zbukurimit, të cilat janë prej filigrani me smalt ose me sedef, kurse kisha iu ka porositur punimin e sendeve të shtrenjta për ritet fetare. Prandaj dhe tregojmë sende unike – pjata kishtare, potir me zbukurim prej ari dhe argjendi dhe me filigran.”

Përveç zbukurimeve shumë fine dhe të bukura si dhe prodhimeve të luksit, ekspozita zbulon dhe procesin e punimit të tyre përmes punishteve dhe instrumenteve të mjeshtërve të dikurshëm, me të cilat edhe sot punojnë disa nga njerëzit që e ushtrojnë këtë zanat. Dhe pavarësisht se pjesa më e madhe prej tyre i mbeten besnikë traditës, disa gjëra janë duke u zhdukur – si për shembull tërheqja e fijes së filigranit e cila kërkon mjeshtëri të madhe dhe durim.

“Zanatet fillojnë të lulëzojnë gjatë viteve 80 të shekullit të 18” – tregon Grozdelina Gjeorgjieva. “Gjatë vitit 1773 sulltani Mustafa III me ferman u lejon popujve të robëruar të zhvillojnë esnafet e tyre dhe atëherë fillon bumi i prodhimit të artizanateve. Në fakt ky është kulmi i Rilindjes sonë, sepse njerëzit fillojnë të udhëtojnë, të pasurohen, kjo shtresë e shoqërisë pak më e pasur bëhet dhe shtylla kurrizore e popullit tonë. Këtu nuk flasim më për një kohë më të herët, kur ka pasur njerëz më të pasur si pasanikët, por për një shtresë më të fuqishme të artizanëve. Këta mjeshtër kanë pasur rregullat e tyre të forta, kanë punuar për perandorinë dhe duke udhëtuar jashtë saj kanë krijuar kontakte dhe lidhje tregtare. Dhe në periudhën e Rilindjes ata punojnë gjërat më të vlefshme për popullin bullgar.”

Një nga zbukurimet më femërore të cilat detyrimisht duhet të vihen në brez pas martesës së është pafta. Deri përpara se Bullgaria të humbasë pavarësinë e saj, pafta mbi rripat kanë vendosur ushtarët, por pas pushtimit të vendit dhe heqjes së ushtrisë, ky zbukurim përdoret vetëm mbi kryqin e grave. Dhe derisa modelet katërkëndëshe dhe të rrumbullakëta prej kohe janë të njohura nëpër tokat tona, paftat në formë gjetheje vijnë nga Orienti dhe jo rastësisht janë të lidhura me sytë, të cilat i largojnë mendimet e këqija.

“Në përgjithësi të gjitha zbukurimet e grave janë hajmali, të cilat mbrojnë nga syri i keq dhe nga shpirtrat e ligj”, shton Grozdelina Gjeorgjieva, duke dhënë si shembull një lloj balloresh prej argjendi, të cilat i fshehin sytë e nuses gjatë kohës së dasmës, që të mos e marrin mësysh.

“Më të bukura dhe të bollshme janë zbukurimet e grave, sepse sipas traditës dasmore, pala e burrit duhet t’i dhuroi nuses një komplet të plotë bizhuterish dhe sa më shumë që të jenë ato, në kaq shtëpi më të pasur do të martohet vajza” – tregon akoma Grozdelina Gjeorgjieva. “Një nga stolitë më origjinale të ekspozitës është një qafore, e cila ka një pamje tepër moderne. Dhe me të vërtetë tregojmë modele, për të cilat njeriu vështirë mund të thotë se janë mbajtur përpara më shumë se 100 vjetëve.”

Kjo ekspozitë e madhe dhe më të vërtetë interesante tregon për zanatin e arpunuesve të vjetër dhe do të vazhdojë deri më 15 nëntor në muzeun Etnografik në qytetin Plovdiv.

Përgatiti në shqip: Nataniela Vasileva

Foto: ethnograph.info