Ίσως να το βρούμε αν θυμηθούμε τι έκαναν οι πρόγονοί μας αυτές τις μέρες. Η ζωή τους αποτελούταν από μια σειρά από τελετουργίες που είχαν βαθύ συμβολισμό και στόχος τους ήταν να παρακαλέσουν για ευλογία τα καλά πνεύματα έτσι ώστε τα μέλη της οικογένειας να ευημερούν.  

Στην παραδοσιακή βουλγάρικη κοινωνία η βραδιά πριν τα Χριστούγεννα ονομαζόταν Ατροφία λόγω της νηστείας και Μέλλον γιατί δεν ήξεραν τι τους περίμενε. Αυτή η νύχτα ήταν μέρος μιας σκοτεινής, τρομακτικής περιόδου που είχε την δύναμη να επηρεάσει όλο τον επόμενο χρόνο. Έτσι την νύχτα πριν τα Χριστούγεννα οι άνθρωποι πρασπαθούσαν να μαντέψουν τι τους περιμένει, προσεύχονταν και ευχόντουσαν η νέα αρχή να είναι καλή.

Κάποτε οι δραστηριότητες ήταν αυστηρά διαχωρισμένες σε γυναικείες και αντρικές. Αυτό ίσχυε και για τις ετοιμασίες της Άγιας Νύχτας.

«Οι  γυναίκες είχαν την ευθύνη για τις τελετουργικές τροφές, λέει η εθνολόγος διδάκτωρ Ανέλια Οβτσάρσκα. Ζύμωναν τρία είδη τελετουργικών ψωμιών και έστρωναν το τραπέζι. Η βασική αντρική δουλειά ήταν να εξασφαλιστεί το κούτσουρο που θα καίει όλη την νύχτα στο τζάκι. Το έκοβε ο νεότερος άντρας στην οικογένεια με τελετουργικό τρόπο. Το κούτσουρο δεν έπρεπε να ακουμπήσει την γη και όταν το έβαζαν μέσα στο σπίτι το άγιαζαν. Άλλη αντρική δουλειά ήταν να φροντίσουν για τα ζώα και την αυλή. Οι τελετουργίες εκεί είχαν να κάνουν με την ευφορία. Στις ετοιμασίες των γιορτών συμμετείχαν και τα παιδιά. Όταν ερχόταν η ώρα του δείπνου οι άνθρωποι καλούσαν τον Θεό και την Παναγία να έρθουν να φάνε μαζί τους και άφηναν άδειες καρέκλες για τις ψυχές των νεκρών συγγενών τους. Σε κάποιες περιοχές της Βουλγαρίας οι άνθρωποι πίστευαν ότι υπάρχει ένα πνεύμα που ευθύνεται για το χαλάζι. Και αυτό το πνεύμα επίσης καλούταν να δειπνήσει με την οικογένεια έτσι ώστε να εξιλεωθεί».

Παλιά οι Βούλγαροι δεν είχαν το έθιμο να στολίζουν έλατο. Επίσης δεν υπήρχε η έννοια της ανταλλαγής των δώρων έτσι όπως το κάνουμε εμείς σήμερα - να τα αγοράζουμε, να τα τυλίγουμε σε πολύχρωμες συσκευασίες, να είναι πράγματα που δεν έχουν βαθύ νόημα και συμβολισμό.

«Τα δώρα ήταν αντικείμενα που συμβόλιζαν την γονιμότητα όπως τα καρύδια, την αύξηση όπως το καλαμπόκι και το ποπ κορν, τα κουλούρια με το κυκλικό τους σχήμα που συμβόλιζαν την αιωνιότητα, λέει η Ανέλια Οβτσάρσκα. Τα νομίσματα ήρθαν πολύ πιο αργά όταν έγιναν όλο και συχνότερο μέρος συναλλαγής. Και τότε όμως τα έβαζαν στα περιδέραια των κοριτσιών για την προίκα τους, στις σουρβάτσκες με τις οποίες χτυπάνε την πλάτη τους οι Βούλγαροι για υγεία την Πρωτοχρονιά και μέσα στις πίτες για να τα βρουν οι πιο τυχεροί. Αυτός όμως που έβρισκε το νόμισμα μέσα στο ψωμί έπρεπε να αγοράσει μ’ αυτό κάτι για την οικογένεια και το πιο συμβολικό αντίτιμο ήταν το αλάτι που ήταν πολύ ακριβό προϊόν. Αν το νόμισμα έπεφτε σε κάποιον ξένο, σε κάποιον επισκέπτη, τότε ο νοικοκύρης αμέσως το εξαγόραζε έτσι ώστε η τύχη να μείνει μέσα στο σπίτι. Το πιο συνηθισμένο δώρο ήταν οι πλεκτές μάλλινες κάλτσες που ζέσταιναν τους ανθρώπους τον χειμώνα».

Οι πρώτες αλλαγές στο γιορτινό τελετουργικό της παραδοσιακής βουλγάρικης οικογένειας έγιναν μετά την Απελευθέρωση από την Οθωμανική κυριαρχία, το 1878, με την βιομηχανοποίηση. Σοβαρό πλήγμα ήταν και η εγκαθίδρυση του σοσιαλιστικού καθεστώτος το 1944 το οποίο ήταν κατά της πίστης και της θρησκείας.

«Είναι αδύνατον να εργάζεσαι αυτές τις μέρες και να κάνεις όλα όσα είναι απαραίτητα για το τελετουργικό τραπέζι, λέει  η κυρία Οβτσάρσκα. Όταν η 24η Δεκεμβρίου είναι εργάσιμη ημέρα είναι δύσκολο για μια γυναίκα να γυρίσει κουρασμένη και να ζυμώνει ψωμί. Πολλές όμως Βουλγάρες το κάνουν ακόμα και σήμερα. Ακόμα όμως κι όταν υπάρχει διάθεση και επιθυμία λείπουν τα στοιχεία της αγροτικής κοινωνίας, αγοράζουμε τα ρούχα μας που δεν είναι πια από φυσικά υλικά, δεν εκτρέφουμε ζώα ούτε για την γούνα ούτε για τροφή που μας εξασφαλίζουν, τρώμε τρόφιμα που δεν έχουν θρεπτικά συστατικά, οι κύκλοι της καθημερινότητας έχουν αλλάξει εντελώς με το ηλεκτρικό ρεύμα, με τα θερμοκήπια. Η σύγχρονη κοινωνία είναι και μια κοινωνία μοναχικών ανθρώπων. Το μόνο που μπορεί να μας σώσει είναι να διατηρήσουμε κάποιες αξίες όπως είναι ο σεβασμός προς τους ηλικιωμένους, προς τους συγγενείς και την γενιά μας, προς την παράδοση και την ιστορία μας».

Επιμέλεια και Μετάφραση: Αγάπη Γιορντανόβα