I quajnë iluministë, sepse e zgjojnë shpirtin bullgar dhe ndjenjën e krenarisë kombëtare, e ndezin vetëdijen dhe përkatësinë në komunitet, e rrënjosin besimin për t’i bashkuar bullgarët.

Ideja për t'u dhënë respekt iluministëve lindi 100 vjet më parë, kur Ministria e atëhershme e Arsimit Publik e caktoi 1 nëntorin si "festë të iluministëve bullgarë”, një ditë për të nderuar kujtimin e bullgarëve të mëdhenj, ndërtuesve të Bullgarisë moderne”. Propozimi u paraqit nga ministri i atëhershëm i arsimit publik në qeverinë e Aleksandër Stambolijskit, Stojan Omarçevski. Disa burime përmendin se ideja për festën i është sugjeruar në një letër nga një fshatar i zakonshëm, i cili i ka shkruar se populli ynë duhet t'u bëjë haraç "bullgarëve të mëdhenj" që kontribuan për Çlirimin e Bullgarisë në vitin 1878.

Në atë kohë në vendin tonë tashmë ishte vendosur kalendari gregorian, por Kisha jonë Ortodokse vazhdonte të ndiqte kalendarin julian. Prandaj në vend të 19 tetorit, festа e Shën Ivan Rillskit, festa u kremtua më 1 nëntor. Për shkak të nderimit të madh kombëtar të Shën Ivan Rillskit, u zgjodh pikërisht kjo datë e veçantë:

“Le të bëhet Dita e Shën Ivan Rillskit Dita e Iluministëve të Popullit, festë e bullgarëve të mëdhenj, për të zgjuar te të rinjtë interesin ndaj së kaluarës sonë”, thuhet në Proklamatën për Ditën e Iluministëve, drejtuar nga ministri Omarçevski.

“Detyra jonë e parë është t’i kthejmë sytë e rinisë sonë drejt çdo gjëje të vlefshme dhe të ndritur nga e kaluara jonë dhe ta lidhim atë me këtë të kaluar, në mënyrë që ajo të nxjerrë prej saj gëzim dhe besim, forcë dhe shtytje drejt aktivitetit dhe krijimtarisë”, lexojmë më tej në mesazhin, i cili edhe sot na bën të mendojmë për domethënien e kësaj feste mbarëbullgare.

• Nder dhe lavdi për ju rilindës popullorë!
  

Sot, kur idealet e iluministëve duket se po zbehen dhe të rinjtë po e zëvendësojnë librin me lojëra elektronike, ne jetojmë me ndjenjën se ata duket se po lënë pas dore spiritualitetin dhe iluminizmin.

• Bullgarët – me përkulje në shenjë nderimi para atyre të cilët zgjojnë vetëdijen e shoqërisë
  

Dhe për të pasur një të ardhme, rinia “duhet të dijë se jeta është e vlefshme vetëm kur frymëzohet nga idetë, nga synimet e mira. Vetëm atëherë jeta është kuptimplote, kur e pushton idealizmi, kur shpirtrat dhe zemrat janë dhënë pas së bukurës, kombëtares, idealeve dhe kjo është e ngulitur në imazhet dhe krijimet e të gjithë atyre iluministëve tanë që e zgjuan popullin tonë në ditët e skllavërisë, të cilët e çuan në iluminizëm dhe lirinë kombëtare gjatë Rilindjes dhe që i krijuan atij vlerat e përjetshme kulturore gjatë jetës së tij të lirë”, ka theksuar njëqind vjet më parë ministri Stojan Omarçevski.

Fjalët e tij sot jehojnë në zemrat tona dhe na ftojnë të zgjohemi para se të jetë tepër vonë.

• 1 nëntori është dhe dita e gazetarisë në Bullgari 

Përgatiti në shqip: Vesella Mançeva

Foto: BGNES-arkiv