Në fondet e Bibliotekës Shtetërore Ruse krahas monumenteve të tjera të shkruara unike sllave, ruhen afro 1000 dorëshkrime të lashta bullgare. Për më të moçmet dhe më interesantet prej tyre mësojmë nga bashkëpunëtorja e Degës “Dorëshkrime” dhe paleografe profesoresha Marina Krutova:

“Dihet, se ndër dorëshkrimet më të lashta me prejardhje bullgare është Apostulli Sllepçenskli shkruar në pergamenë nga fundi i shekullit XII. Të gjitha faqet e këtij dorëshkrimi përbëjnë të ashtuquajturat palimpsesti – mbi tekst të fshirë grek shkruhet teksti i ri. Ky është një libër me jetëshkrime. Apostulli u zbulua nga mbledhësi i njohur i dorëshkrimeve Viktor Grigoroviç në Manastirin Slepçenski të burrave “Shën Joan Paraardhësi” në fshatin Slepçe, në vitin 1844. Në tekstet e grumbulluara nga Grigoroviç ka edhe një libër i njohur si Parimejniku i Hilendarit – një libër me tekste kishtare nga Ungjilli i Vjetër. Ai u zbulua në Manastirin e Hilendarit në Aton. Një monument tjetër interesant është një psaltir me tekste falltare nga gjysma e dytë e shekullit XIII. Me këtë psaltir profetizoheshin. Një shfrytëzim i tillë jo kanonik i teksteve nuk ishte karakteristik vetëm për Bullgarinë, por edhe për Rusinë. Viktor Grigorieviç e mori këtë dorëshkrim në vitin 1844 në Aton.”

Në Bibliotekën Shtetërore Ruse ruhen edhe një sërë dorëshkrimeяг të tjera interesante, megjithëqë nuk janë aq të lashta. Ato janë dorëshkrimet e lidhura me emrin e mitropolitit të Kievit dhe të Mbarë Rusisë Grigorij Cambllak – një shkrimtar bullgar dhe përfaqësues i Shkollës Letrare të qytetit Tërnovo, aktivisht kishtar të Bullgarisë, Moldavisë, Serbisë dhe Rusisë.

“Kur bëhet fjalë për dorëshkrime bullgare, patjetër duhet të përmendim trashëgiminë e madhe krijuese të nxënësit të famshëm të vëllezërve Shenjtor Kirill dhe Metodij – Shën Klimenti i Ohrid” – thekson profesoresha Kurtova dhe shton se në Degën “Dorëshkrime” në Bibliotekën e Moskës ruhen shumë vepra të tij.

“Duhet të theksojmë, se me kalimin e kohës emri i këtij shkrimtari të famshëm fillon të harrohet. Në shekullin XIX ai pothuajse nuk ishte i njohur, madje mendohej se disa prej veprave të tij unike janë të autorëve të tjerë. Për shembull “Lavdërimi për Llazarin katër ditor” mendohej, se nuk është i Shën Klimentit, por i shenj Joan Gojarti. Mirëpo, në shekullin XIX pas një harrese shumëvjeçare arkeografi dhe bibliograf rus Vukoll Undollski zbuloi në një katalog të moçëm të peshkopëve bullgarë emrin e peshkopit Kliment. Në sajë të veprave shkencore të bibliografit Vukoll Undollski personaliteti dhe vepra e Klimentit të Ohrid tërhoqi vëmendjen e shkencëtarëve” – thekson profesoresha Krutova.

Dorëshkrimet bullgare ishin në qendrën e vëmendjes së një sërë shkencëtarësh të njohur bullgarë, të cilët interesoheshin për monumentet e lashta të shkruara. Të tilla janë Viktor Grigoroviç, Petër Sevastjanov, konti Nikollaj Rumjancev e të tjerë. Viktor Grigoroviç ishte ndër sllavistët e parë rusë, të cilin universiteti rus e përcolli me shërbim nëpër trojet sllave për të mbledhur materiale në terren. Kështu në vazhdim të tri viteve (1844 – 1847) ai rrethonte, kërkonte, mblidhte monumente të lashta të shkruara, të cilët u bënë objekt i studimeve shkencore.

“Viktor Grigoroviç i kushtoi tërë jetës kërkimin dhe mbledhjen e librave. Më interesantët prej tyre ai zbuloi gjatë udhëtimeve. Ai kërkonte dorëshkrime në Rusi, në Ballkan, në Lajpcig. Disa prej dorëshkrimeve i blinte, të tjerë shkëmbente për dorëshkrime të tjera që mbante posaçërisht me vete. Një sërë dorëshkrimesh i mori nga murgjit si dhuratë, ose vet i kopjoi. Në bibliotekë ruhen kopje të dorëshkrimeve bullgare riprodhuara me përpikëri nga Viktor Grigoroviç. Kur shikonte se dorëshkrimet zhdukeshin të harruar, atëherë ai i merrte për të ruajtur për brezat. Kështu Grigoroviç arriti të zbulojë më se 200 dorëshkrime – një pjesë prej të cilave në gjuhën bullgare.”

Përgatiti në shqip: Svetllana Dimitrova

Fotografi: rsl.ru