24 maj - Dita e kulturës bullgare dhe e shkrimit sllav

Më 24 maj Bullgaria shënon Ditën e shkrimit sllav, të arsimit dhe kulturës bullgare. Festë të shkronjave – kështu jemi mësuar që nga fëmijëria ta quajmë 24 majin. Kjo është dita, në të cilën shprehim mirënjohjen tonë ndaj krijuesve të alfabetit sllav, vëllezërve të shenjtë Kiril dhe Metodij, mbrojtësit shpirtërorë të Evropës. Dhe nëse fjala është dritë, në të vërtetë këta dy vëllezër në kanë dhuruar dritën e diturisë dhe lumturin që të kemi letërsi tonë që në shekullin e IX. Prandaj edhe dashuria ndaj tyre është e gjallë gjatë shekujve, ndërsa mirënjohja e bullgarëve do të vazhdojë të mbahet në këngën më të bukur që tingëllon çdo vit më këtë festë “Ec, o popull, i rilindur tek e ardhmja e ndritur, ec...” Është e gjallë dhe kureshtja e studiuesve ndaj gjithçka që është lidhur me jetën dhe veprën e vëllezërve Kiril dhe Metodij. Pedagogia e gjuhës së vjetër bullgare dhe historisë së gjuhës bullgare në Universitetin e Sofjes “Shën Kliment Ohridski” prof. Iskra Hristova-Shomova rikujton meritën e madhe të dy vëllezërve:

“Secili prej nesh që nga mosha shkollore di, se ata janë krijuesit e alfabetit sllav. Kanë përkthyer librat më të rëndësishme kishtare dhe kanë zbatuar shërbimin e meshave në sllavisht për sllavët perëndimor në Moravinë e Madhe – sot Çekia. Ajo që kanë bërë si misionarë në një shtet, ishte përhapur në tërë botën sllave – përgjithëson prof. Hristova-Shomova. Dikush mund të kundërshtojë rëndësinë e alfabetit të parë, të krijuar nga dy vëllezërit e shenjtë – glagolicën, sepse më vonë ajo ishte zëvendësuar me alfabetin cirilik të cilin e përdorim deri më sot. Ende nuk i është dhënë përgjigje pyetjes – pse, si dhe kur saktë është bërë zëvendësimi. Në fakt, në thelbin e alfabetit cirilik është alfabeti grek i cili është përshtatur për të folurën sllave dhe në të i janë shtuar mbi 10 germa. Këto germa janë karakteristike për tingujt sllav, që mungojnë në greqishten. Por më kryesorja është, nënvizoi prof. Hristova-Shomova, se alfabeti i sotëm është bërë sipas modelit të glagolicës. Vepra e vëllezërve të shenjtë Kiril dhe Metodij nuk lidhet vetëm me krijimin e alfabetit. Ata kanë ndërtuar gjuhën letrare sllave. Në atë kohë ka pasur dy gjuhë në Evropë, që ishin me traditë shumëshekullore letrare – ajo greke dhe latinishtja. Kiril dhe Metodij kanë krijuar gjuhën e trete letrare – bullgarishten e vjetër. Me gjithë se kjo gjuhë nga popujt e tjerë sllavë quhet sllavishtja e vjetër, për ne është bullgarishtja e vjetër për dy arsye. Së pari ka disa veçori fonetike, të cilat tregojnë se kjo gjuhë pasqyron dialektin e sllaveve bullgarë. Shkaku i dytë është, se të gjitha monumentet e shkruara të ruajtura me këtë gjuhë, janë me prejardhje bullgare.”

Pasi kanë krijuar gjuhën e re letrare, vëllezërit e shenjtë u morën me përkthimin e librave kishtarë. Sipas fjalëve të prof. Iskra Hristova-Shomova, Kiril dhe Metodij e kanë pasuruar gjuhën me terminologji të krishtere, një terminologji që ishte menduar mire dhe të cilën ne ruajmë deri më sot. Ndërsa nxënësit e tyre, të pritur në Bullgari nga mbreti Boris i I, kanë krijuar dy shkolla letrare në Presllav dhe në Ohër. Në të ishte zhvilluar një veprimtari e ethshme iluministe, letrare dhe të përkthimeve. Kështu ishte vënë fillimi i një tradite letrare, shumë solide për kohën saj, e cila ka tejkaluar kufijtë e vendit dhe ka dhënë fryte në Rusi, Serbi. Rumani dhe në vende të tjera. Ja se çfarë tjetër thotë prof. Hristova-Shomova për vëllezërit Kiril dhe Metodij dhe për 24 majin.

“Për ne kjo është festa më e ndritur, sepse dy vëllezërit hapën para nesh horizontet shpirtërore dhe përvijuan rrugën për zhvillimin tonë shpirtëror dhe letrar. Është një e vërteta e vjetër, shënon studiuesja, se perandoritë dhe popujt më të mëdhenj mund të lihen në harresë, në se nuk kanë shkrim të tyre. Trakët, p.sh. kanë pasur mbretëri të fuqishme dhe kulturë të madhe, por nuk kanë pasur shkrim dhe për ta mësojmë nga dokumentet e shkruara të kulturave të tjera. Ne kemi të gjitha arsyet të festojmë dhe të nderojmë vëllezërit e shenjtë Kiril dhe Metodij. Sepse Bullgaria ka qenë e madhe dhe e fuqishme, por ka qenë dhe e dobët dhe e shtypur,sundues të saj kanë pushtuar territore të mëdha, të tjerë i kanë humbur, por këtë territor, që dy vëllezërit e kanë fituar për ne, askush nuk do të na marrë.”

Shkenca qe merret me veprën e vëllezërve Kiril dhe Metodij vazhdon të zhvillohet dhe të provokojë shkencëtarët në këtë fushë me zbulime të reja.

“Aktualisht specialistët bullgarë mbi historinë e vjetër sllave janë ndër më të mirët në botë, shënon me krenari udhëheqësja e Katedrës për studimin e veprës së vëllezërve Kiril dhe Metodij. Bullgaria është prijëse në këtë sferë. Në konferenca shkencore, në forume të mëdha ndërkombëtare flitet në bullgarisht. Bullgarishtja afirmohet si një prej gjuhëve kryesore ndërkombëtare në simpoziumet e mëdha të sllavistikës. Gjatë dekadave të fundit u bënë shumë zbulime nga shkencëtarët dhe specialistët bullgarë. Për fat të mirë, kemi dhe njerëz të rinj që shfaqin interes dhe merren me këtë problematikë. Punimet e tyre janë shumë serioze dhe tashmë gëzojnë autoritet në gjithë botën.”

Përgatiti në shqip: Sofia Popova

Ndaje

„Nga koleksioni i Radio Bullgarisë”

24 maj - Dita e kulturës bullgare dhe e shkrimit sllav

Më shumë nga rubrika

Festojmë 90 vjetorin e shenjtërimit të Monumentit të Lirisë në malin Shipka

147 vjet nga Epopeja e Shipkës

"Gruaja me shumë fytyra" - ekspozitë fotografike për 90 vjetorin e aktores së madhe Tatjana Llollova