Η ημέρα του Αγίου Θεόδωρου, στα βουλγαρικά Τόντοροβντεν, είναι από τις μεγαλύτερες λαϊκές γιορτές που σχετίζονται με τη μετάβαση από τον χειμώνα στην άνοιξη, τη γονιμότητα και τη καρποφορία. Σύμφωνα με τους ιστορικούς, στον τόπο μας η γιορτή υπάρχει ακόμα από τις αρχές του Μεσαίωνα και οι Βούλγαροι ενώνουν σ' αυτή την λατρεία του Αγίου Μεγαλομάρτυρα Θεοδώρου Στρατηλάτη και του Αγίου Θεόδωρου του Τήρωνος, επίσης μάρτυρας της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Στον ορθόδοξο ημερολόγιο το πρώτο Σάββατο της Σαρακοστής (φέτος 19η Μαρτίου), είναι αφιερωμένο στον Άγιο Θεόδωρο Τήρων, υπηρετούσε στο Τάγμα των τηρώνων (νεοσυλλέκτων) του ρωμαϊκού στρατού, και για το λόγο αυτό και το προσωνύμιο Τήρων, ο οποίος μαρτύρησε μετά από φρικτά βασανιστήρια το 306. Μισό αιώνα μετά το θάνατό του εμφανίστηκε στον Αρχιεπίσκοπο Κωνσταντινουπόλεως Ευδόξιο, για να σώσει τους χριστιανούς αδελφούς τους από τη αμαρτία. Όταν ανέβηκε στο θρόνο του Βυζαντίου, ο Ιουλιανός (έζησε ανάμεσα στα 332-363) πραγματοποίησε μεγάλο διωγμό κατά των χριστιανών, προσπαθώντας να επαναφέρει σε ισχύ την ειδωλολατρική θρησκεία. Την πρώτη εβδομάδα της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, ο ίδιος κάλεσε τον έπαρχο της Κωνσταντινούπολης και του είπε να αποσύρει από την πόλη τα τρόφιμα που ήταν νηστίσιμα, ώστε οι χριστιανοί να μη μπορούν να νηστέψουν, είτε να μείνουν νηστικοί. Τότε ο Θεόδωρος ο Τήρων εμφανίστηκε μπροστά στον αρχιεπίσκοπο Κωνσταντινουπόλεως Ευδόξιο και του είπε "Σύναξε το ποίμνιο του Χριστού και δώσε εντολή, κανένας χριστιανός να μην αγοράσει τίποτα από όσα πουλιούνται, διότι όσα πωλούνται στην αγορά είναι μιασμένα, αφού με εντολή του βασιλιά έχουν μολυνθεί από αίμα ζώων, και αναπλήρωσε τις ελλείψεις αυτών, χορηγώντας κόλλυβα". Ο Ευδόξιος εκπλήρωσε αμέσως το θέλημα του αγίου κι έτσι ματαιώθηκε ο σκοπός του ειδωλολάτρη αυτοκράτορα. Έτσι όλη την εβδομάδα έφαγαν κόλλυβα.

Στη βουλγαρική παράδοση η ημέρα του αγίου Θεοδώρου του Τήρωνος θυμάται για υγεία και την καλή γονιμότητα στα άλογα. Τα τελετουργικά ψωμιά που οι νύφες και τα κορίτσια προετοιμάζουν πριν από την ανατολή του ηλίου, στις περισσότερες περιπτώσεις έχουν το σχήμα ενός αλόγου ή ενός πετάλου. Πάνω σ’ αυτά βάζουν σκελίδες σκόρδο, καρύδια, καλαμπόκι, αλάτι. Οι γυναίκες μοιράζουν τα ψωμιά αυτά στους φίλους και γείτονες, αφού μιμούνται με κινήσεις τα άλογα. Από αυτά ταΐζονται τα άλογα για να πολλαπλασιαστούν, επίσης μοιράζονται και τα κόλλυβα – βρασμένο στάρι, καλαμπόκι, μπιζέλια.

Στις λαϊκές δοξασίες ο Άγιος Θεόδωρος θεωρείται από τους Βούλγαρους προστάτης των αλόγων και καβαλικεύει όμορφο άσπρο άλογο. Επιπλέον, έχει δαιμονικά χαρακτηριστικά – μετενσαρκωμένος, μαζί με άλλους κακούς γυρίζει στο σκοτάδι την πρώτη εβδομάδα μετά την Καθαρά Δευτέρα. Για να προστατεύσουν τον εαυτό τους από τα δεινά που μπορεί να τους συμβούν κατά τη διάρκεια της εβδομάδας που προηγείται Τόντοροβντεν, οι άνθρωποι τηρούσαν αυστηρές απαγορεύσεις. Σχετίζονται κυρίως με τις γυναίκες και τις δραστηριότητες που θεωρούνται γυναικείες εργασίες, αλλά όλοι έπρεπε να τηρήσουν αυστηρή νηστεία.

Ακόμα και σήμερα στο Τόντοροβντεν οργανώνονται ιπποδρομίες, που ονομάζονται ακόμα κουσία, τούντοριτσα και ντομλέ. Κάποτε οι συμμετέχοντες ήταν κυρίως εργένηδες. Νωρίς το πρωί, πριν από την ανατολή του ηλίου, τα παλικάρια πήγαιναν το άλογο τους να πιει νερό , του έδιναν να φάει από το τελετουργικό ψωμί και το αλάτι, ενώ το άλογο τους ήταν χτισμένο και στολισμένο με γαλάζιες χάνδρες, κορδέλες. Σε ορισμένες περιοχές, οι νέοι καβάλα στο άλογο γύριζαν πρώτα τα σπίτια του χωριού, και οι άνθρωποι τους έδιναν κουλούρια και τους κερνούσαν κρασί. Την ημέρα ο πιο τυχερός είναι ο νικητής, ο οποίος λαμβάνει όχι μόνο ανταμοιβή, αλλά και κερδίζει και τον απόλυτο σεβασμό της κοινότητας, μια και έδειξε τις δεξιότητές του.

Για πρώτη φορά την ημέρα του Αγίου Θεόδωρου επιτρέπεται στις γυναίκες να πλένουν τα μαλλιά τους. Το έκαναν τελετουργικά - πριν ή κατά τη διάρκεια του αγώνα για να μακραίνουν τα μαλλιά τους όπως πλούσια είναι η ουρά των αλόγων. Την ημέρα αυτή, πολλές νύφες λαμβάνουν συμβολικά δώρα - βρασμένο στάρι, πουκάμισο, ρόκα, κ.λπ. Σε πολλά μέρη, εκτελούσαν διάφορες τελετουργίες για την ενισχύσει την γονιμότητα της νύφης και θεωρείται ότι από τότε ανήκουν στην κοινωνική κατηγορία των παντρεμένων γυναικών. Σε πολλά χωριά και σήμερα ετοιμάζουν κουρμπάνι, προς τιμήν του προστάτη των αλόγων.

Μετάφραση: Πένκα Βέλεβα