Πολύ όμορφη είναι η εποχή του φθινοπώρου στο γεωγραφικό πλάτος μας. Ζεστά χρώματα σε αμέτρητες αποχρώσεις μας θυμίζουν ότι είναι καιρός να σκεφθούμε το χειμώνα, να προσαρμόσουμε στις νέες καιρικές συνθήκες, να βγάλουμε τα πιο ζεστά ρούχα μας και πολλά, πολλά άλλα. Με τι συνδέονταν αυτήν την εποχή στο παρελθόν όμως;

"Το φθινόπωρο έρχεται, το κίτρινο σιτάρι σπέρνεται, τα καλά κρασιά δοκιμάζονται, τα παλικαριά αρχίζουν προξενιό να κάνουν, τα όμορφα κορίτσια αρραβωνιάζονται. Ο Ντίκο κάνει προξενιό στην Ιβάνα, αλλά η οι γονείς της δεν ήθελαν να την παντρέψουν" λέει ένα τραγούδι σε εκτέλεση της μεγάλης τραγουδίστριας της Δοβρουτσάς, Ντόμπρα Σάβοβα.

Μαζί με την συγκομιδή της σοδειάς και την ολοκλήρωση των αγροτικών εργασιών, το φθινόπωρο ήταν και "επίσημα" καιρός για γάμους. Οι συναντήσεις μεταξύ των νέων γινόταν στα νυχτέρια, υπό το άγρυπνο βλέμμα όμως των ηλικιωμένων. Μια και οι καρποί της κρανιάς ωρίμαζαν τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο, κάποτε έλεγαν: "Ωρίμασαν οι καρποί της κρανιάς και είναι καιρός για νυχτέρια". Οι κοπέλες κυρίως, αλλά και τα παλικάρια, μαζεύονταν παρέες-παρέες στα σπίτια και έλεγαν αστεία, πειράζονταν μεταξύ τους, έτρωγαν ψημένα ρεβίθια. Οι γυναίκες έγνεθαν, έπλεκαν κι άκουγαν ιστορίες που έλεγαν οι άντρες.

Αυτές οι συναντήσεις είχαν διάφορες ονομασίες σχετικά με τις δραστηριότητες που τα συνόδευαν στο σπίτι της νοικοκυράς. Ως παράδειγμα, αν η συγκέντρωση ήταν για να βοηθήσουν στο ξεφλούδισμα καλαμποκιού, ονομαζόταν "μπέλενκα" (ξεφλούδισμα), αλλά συχνότερα ονομαζόταν νυχτέρι ή τλακά.

Ωστόσο, αν και τότε δεν υπήρχαν οι σημερινές ανέσεις, εκείνος ο τρόπος διασκέδασης λένε πως ήταν πολύ καλύτερος από τον σημερινό γιατί υπήρχε ζεστασιά στις σχέσεις των ανθρώπων και τους έφερνε πιο κοντά.

Ο Λιούμπεν Καραβέλοφ, επιφανής Βούλγαρος ποιητής, συγγραφέας, εγκυκλοπαιδικός και μεγάλος πατριώτης από την περίοδο της Βουλγαρικής αναγέννησης, περιγράφει στα απομνημονεύματά του τη χαρακτηριστική εικόνα του εθίμου που μόνος του παρακολούθησε σε ένα χωριό της Βουλγαρίας το 1878. Ο ίδιος διευκρινίζει ότι οι συγκεντρώσεις εξαρτώνται από την περιοχή και τον χαρακτήρα του πληθυσμού.

"Αυτό το παλιό λαϊκό έθιμο έχει προ πολλού χάσει το χαρακτήρα του στα μεγαλύτερα χωριά και τις πόλεις", γράφει ο Καραβέλοφ. "Έχει διατηρηθεί μόνο σε μικρά χωριά, και ιδιαίτερα στην περιοχή Σοπλούκα (Δυτική Βουλγαρία). Το φθινόπωρο, όταν οι Βούλγαροι τελειώσουν την συγκομιδή της σοδιάς και των σταφυλιών, αρχίζουν τα νυχτέρια... Κάθε κορίτσι και κάθε νεαρή γυναίκα έφερε εργασία μαζί της, μερικοί έραβαν, άλλες έπλεκαν. Η οικοδέσποινα τους κερνούσε με δείπνο, ενώ οι κοπέλες εργαζόταν. Ταυτόχρονα, τραγουδούσαν και έλεγαν διάφορες ιστορίες. Στα ξημερώματα οι πιο ηλικιωμένες γυναίκες, εκτιμούσαν το έργο των κοριτσιών και συγχαίρουν την δεξιοτεχνία τους.”

Σύμφωνα με το έθιμο, πρώτα στο νυχτέρι ερχόταν τα κορίτσια και οι νιόπαντρες που και όταν άρχιζαν την δουλεία, τότε έρχονταν τα παλικάρια, συνήθως σε ομάδες και μερικές φορές γύριζαν μερικά νυχτέρια. Για να ανακοινώσουν τον ερχομό τους, οι νέοι τραγουδούσαν δυνατά με τη συνοδεία της γκάιντας ή άλλο μουσικό όργανο, φώναζαν. Θα μπορούσαν να επιλέξουν πού να πάνε, ακόμα πιο πολύ εάν έχουν ήδη συναντήσει την αγαπημένη τους.

Στην πατριαρχική μορφή της οικογένειας πρώτα οι άνδρες έπρεπε να δείξουν τις προτιμήσεις τους. Θεωρούνταν απρεπές εάν το κάνει το κορίτσι. Αλλά και τα κορίτσια έριχναν κρυφές ματιές, "κατά λάθος" άφηναν να πέσει η ανθοδέσμη τους. Τα αγόρια είχαν το δικαίωμα να καθίσουν δίπλα σ' αυτό το κορίτσι, που τους αρέσει και αγαπούν. Και μάλιστα να κλέψουν την ανθοδέσμη του από τα μαλλιά του, μια σαφή ένδειξη της δέσμευσης από την πλευρά του νεαρού άνδρα. Στη συνέχεια έβαζε τα λουλούδια σε περίοπτη θέση και έτσι έδειχνε που έχει ήδη βρει την μέλλουσα νύφη του. Η μητέρα του κοριτσιού μαθαίνει για το γεγονός, βλέποντας ότι το κορίτσι της είναι χωρίς την υποχρεωτική ανθοδέσμη στα μαλλιά.

Συνέβαινε οι γονείς του κοριτσιού να μην δεχτούν το προξενιό του αγοριού. Τότε το παλικάρι μαζευόταν τους συνομηλίκους τους και έκλεβαν την αγαπημένη του από το νυχτέρι, την έκρυβε κάπου ,έως ότου οι φίλοι του πήγαν να φέρουν τον ιερέα για να τους στεφανώσει . Επίσης η κοπέλα μόνη της αποφασίζει να πάει μαζί με τον αγαπημένο της στο σπίτι του. Και στις δυο περιπτώσεις θα ήταν καλό οι γονείς του αγοριού να είναι πρόθυμοι να δεχτούν το κορίτσι στο σπίτι με αυτό τον τρόπο.

Στα νυχτέρια τραγουδούσαν διάφορα τραγούδια, έλεγαν διάφορες ιστορίες και αστεία. Επίσης οι νέες γυναίκες μάθαιναν από τις πιο ηλικιωμένες μερικά τελετουργικά τραγούδια για την επικείμενη γιορτή. Αν ο καιρός ήταν καλός, μαζευόταν σε υπαίθριο χώρο γύρω από μια μεγάλη φωτιά.

Κατά τη διάρκεια της κρύες νύχτες το νυχτέρι γινόταν στο μεγαλύτερο δωμάτιο του σπιτιού. Η οικοδέσποινα ήταν υποχρεωμένη να κεράσει με λιχουδιές που σερβίρονται αρκετές φορές καθ 'όλη τη νύχτα και σχετίζονταν με την περιοχή και περιελάμβανε μια ποικιλία τροφών, αλλά συνήθως φρούτα, βρασμένο καλαμπόκι και ούτω καθεξής. Πρωί-πρωί πρώτα έφευγαν τα αγόρια, ακολουθούμενα από τις ομάδες κοριτσιών και νιόπαντρων. Μετά τα νυχτέρια ερχόταν ο καιρός για γάμους. Καθώς και για τις πολυάριθμες ονομαστικές γιορτές - μέχρι το τέλος του χειμώνα.

Μετάφραση: Πένκα Βέλεβα