Η Ανατολική Εταιρική Σχέση ιδρύθηκε πριν από έξι χρόνια με σκοπό την ανάπτυξη μιας από τις κατευθύνσεις της ευρωπαϊκής πολιτικής στις σχέσεις της με τις γειτονικές χώρες. Η αρχική ιδέα για ανάπτυξη των γειτονικών σχέσεων αποδείχθηκε αρκετά ασυντόνιστη. Από τη μία, προβλεπόταν κοινό πλαίσιο για τη Λιβύη και την Παλαιστινιακή Αυτονομία και από την άλλη - για τη Μολδαβία και την Ουκρανία. Με σκοπό τη διέξοδο από την κατάσταση, υπό την ηγεσία της Γαλλίας, το 2008 ιδρύθηκε η Ένωση για τη Μεσόγειο, που "τάφτηκε" από την Αραβική άνοιξη.

Έναν χρόνο αργότερα, με πρωτοβουλία της Πολωνίας και της Σουηδίας, λήφθηκε η απόφαση στην Ανατολική Εταιρική Σχέση να προσχωρήσουν έξι πρώην σοβιετικές δημοκρατίες. Το πρόγραμμα έπρεπε να συνδέσει τους θεσμούς των χωρών της ανατολικής περιφέρειας, χωρίς να δεσμεύει με κανέναν τρόπο την Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Η ΕΕ δεν είχε σοβαρές πολιτικές προσδοκίες από την ανάπτυξη αυτού του σχεδίου, γι’ αυτό δεν προβλέπονταν και σημαντικοί πόροι για την πραγματοποίησή του.

"Νομίζω ότι εκ πρώτης όψεως ήταν πολύ τυπική πρωτοβουλία, που προτάθηκε μάλλον ως "αντίστιξη" της Ένωσης για τη Μεσόγειο", δήλωσε ο Κριστιάν Βιγκένιν - βουλευτής του συνασπισμού "Βουλγαρικό Σοσιαλιστικό Κόμμα – Αριστερή Βουλγαρία", ο οποίος ήταν συμπρόεδρος της Γενικής Συνέλευσης της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης. "Με την πάροδο του χρόνου αυτό το σχέδιο αναπτύχθηκε ως ένα μεγάλης κλίμακας πλαίσιο συνεργασίας μεταξύ της ΕΕ και των ανατολικών γειτόνων της. Βεβαίως, στην εξέλιξή της παρατηρούνται και ορισμένα ελαττώματα που ελπίζω ότι με τον χρόνο θα διορθωθούν. Η ύψιστη έκφραση αυτής της συνεργασίας ήταν οι συμφωνίες σύνδεσης με τη Μολδαβία, τη Γεωργία και την Ουκρανία. Η Αρμενία, η Λευκορωσία και το Αζερμπαϊτζάν δεν έχουν πρόθεση να υπογράψουν τέτοιες συμφωνίες. Οι φιλοδοξίες είναι διαφορετικές, ενώ η προσέγγιση για μεγάλο χρονικό διάστημα ήταν η ίδια. Τώρα όμως κάποιες φωνές λένε ότι πρέπει να υιοθετηθεί διαφορετική προσέγγιση απέναντι στις διαφορετικές χώρες. Στο πλαίσιο αυτής της συνεργασίας, ιδιαίτερα στην τελική φάση των διαπραγματεύσεων και κατά την υπογραφή αυτών των συμφωνιών, προέκυψαν και προβλήματα που αργότερα οδήγησαν σ’ αυτή την αντιπαράθεση μεταξύ της ΕΕ και της Ρωσίας. Το Κρεμλίνο είδε απειλή για την οικονομία της χώρας, ιδιαίτερα όσον αφορά τη συμφωνία μεταξύ της ΕΕ και της Ουκρανίας. Η ΕΕ αρνήθηκε να δεχτεί τη Ρωσία ως τρίτο εταίρο στις σχέσεις αυτές, δεν εκδήλωσε την απαραίτητη ευστροφία και έτσι η Ουκρανία υποβλήθηκε σε πολύ ισχυρές πιέσεις και από τις δύο πλευρές. Κατά την περίοδο αυτή αναπτύχθηκε μια πολύ ευρεία τόσο κοινοβουλευτική συνεργασία, όσο με τον μη κυβερνητικό τομέα. Αυτό οδήγησε σε προσέγγιση της ΕΕ με τις χώρες αυτές. Πρόσφατα στη Ρίγα, κατά τη διάρκεια της τελευταίας συνόδου κορυφής, καθορίστηκαν κάποιες προτεραιότητες όπως ενίσχυση των θεσμών και της καλής διακυβέρνησης, της κινητικότητας και των επαφών μεταξύ των ανθρώπων, των δυνατοτήτων για ανάπτυξη των οικονομικών επαφών και των επικοινωνιών".

Σύμφωνα με την καθηγήτρια Νίνα Ντιουλγκέροβα από το Ελεύθερο Πανεπιστήμιο Βάρνας, για τον τυπικό χαρακτήρα αυτής της πρωτοβουλίας μιλάει και η χρηματοδότησή της.
"Η πρωτοβουλία ξεκίνησε με ποσό ρεκόρ - 1,2 δισεκατομμύρια ευρώ, που μετά από έξι μήνες συρρικνώθηκαν στα 900 εκατομμύρια και το 2011 έφτασαν τα 700 εκατομμύρια, για πέντε χρόνια και για 6 χώρες. Οι συμφωνίες σύνδεσης της ΕΕ με τη Μολδαβία, τη Γεωργία και την Ουκρανία, κατά τη γνώμη μου, αποφέρουν μεγαλύτερα οφέλη στις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις απ’ ό,τι στα αντίστοιχα κράτη, γιατί δε δίνουν κίνητρα στην οικονομική ελίτ να εργάζεται για τη διεύρυνση και την εμβάθυνση αυτών των σχέσεων".

"Η Ανατολική Εταιρική Σχέση ως πρωτοβουλία γεννήθηκε το 2009 σαν αντίδραση στην Παρευξείνια Συνεργασία, που ανακοινώθηκε τον Απρίλιο του 2007", είναι η άποψη του καθηγητή Ντίνκο Ντίνκοφ του Πανεπιστημίου Εθνικής και Παγκόσμιας Οικονομίας. "Θα ήθελα να πω ότι η Ανατολική Εταιρική Σχέση έπληξε σοβαρά τα βουλγαρικά συμφέροντα. Το συμφέρον μας ήταν η ΕΕ να συγκεντρώσει την προσοχή της στην Παρευξείνια Περιοχή, ακόμη και από πλευράς επενδύσεων για σύνδεση της περιοχής με τη νέα θαλάσσια πολιτική της ΕΕ. Η πολιτική των Βρυξελλών αποδείχθηκε αρκετά ασυντόνιστη. Τόσο η ΕΕ, όσο η Ρωσία προσπαθούν να ασκούν έλεγχο σ’ αυτή την ομάδα κρατών. Η πρωτοβουλία της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης από την αρχή κιόλας περιείχε πολλές αντιφάσεις. Τελικά οι προσπάθειες για την ανάπτυξή της οδήγησαν στην επιδείνωση των σχέσεων ΕΕ-Ρωσίας, πράγμα που έθεσε σε δοκιμασία την ευρωπαϊκή ασφάλεια".

Μετάφραση: Ντενίτσα Σοκόλοβα