Κανονικό αντικείμενο καθημερινής χρήσης, στη βουλγαρική παραδοσιακή κουλτούρα όμως το κουτάλι έχει αποκτήσει ιδιαίτερη σημασία σε πολλές τελετουργίες, έθιμα, ακόμη σε και μαγικές πρακτικές.

Οι άνθρωποι στα εδάφη μας χρησιμοποιούν το κουτάλι από την αρχαιότητα. Στα μουσεία σε ολόκληρη τη χώρα υπάρχουν συλλογές διάφορων ως προς σχήματα και μεγέθη κουταλιών, κατασκευασμένων από διάφορα υλικά, ανάλογα με την εποχή, δηλαδή από πηλό, πέτρα, κ.λπ. ολόκληρους αιώνες προ Χριστού. Τα ξύλινα κουταλιά είναι από τις πιο σύγχρονες εποχές και αναφέρονται σε λαϊκές ιστορίες, τραγούδια και δοξασίες.

Το ξύλινο κουτάλι στην πράξη σχεδόν ποτέ δεν αφήνει το βουλγαρικό σπίτι. Παρά το γεγονός, ότι πριν αιώνες στην αστική ζωή εισέρχονται τα μεταλλικά μαχαιροπήρουνα και μεταλλικά κουτάλια, τα ξύλινα κουτάλια, καθώς και οι ξύλινες κουτάλες και οποιεσδήποτε άλλες "βοηθοί" στην κουζίνα διατηρούν τη θέση τους. Ας αναφερθούμε επίσης ότι τα τελευταία χρόνια οι διατροφολόγοι μας συμβουλεύουν να προετοιμάζουμε τα τρόφιμα με ξύλινα μαχαιροπίρουνα.

Σύμφωνα με τον μεγάλο Βούλγαρο λαογράφο Ντιμίταρ Μαρίνοφ, το κουτάλι εμφανίζεται πολύ συχνά στις μαγείες και τα ξόρκια. Τρεις, επτά ή εννέα κουταλάκια χρησιμοποιούνται για να μας αφαιρέσουν το κακό μάτι. Για να είναι επιτυχημένη η θεραπεία, θα πρέπει να συλλέγονται αντίστοιχα από τρεις, επτά ή εννέα σπίτια. Επίσης, στα κουταλάκια μπορείτε να προσφύγετε για να κάνετε ή να χαλάσετε μαγεία, επίσης για τη συγκομιδή του σιταριού και του καλαμποκιού από τα χωράφια, και για την πραγματοποιήσει ή όχι του γάμου, κ.λπ. Τα κουτάλια έχουν τη δύναμη να "χαλαρώσουν" ή "δένουν" τον γαμπρό δηλαδή να τον βοηθήσουν να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του ή όχι την νύχτα του γάμου.

Όπως και όλα τα αντικείμενα, τα κουτάλια αποκτούν επίσης διαφορετικές ιδιότητες ανάλογα με το υλικό από το οποίο είναι κατασκευασμένα. Για την χρησιμοποίησή τους στην κουζίνα για μαγείρεμα πρέπει να είναι φτιαγμένα από δρυός, οξιάς, σφεντάμι. Για τις τελετουργίες ενάντια στο κακό μάτι και για θεραπεία θα έπρεπε να είναι κατασκευασμένα από λεύκα, τέφρα και γαύρο.

Πολλές γιαγιάδες μάγισσες προτιμούν κουτάλι από την πύξο για τις μαγείες τους. Τα κουτάλια αυτά υμνούνται και στα χριστουγεννιάτικα κάλαντα. Σ' αυτά η οικοδέσποινα "Τρώει και πίνει με κουτάλι πυξάρι με μπολ πυξάρι." Είναι απαραίτητο να διευκρινίσουμε ότι το πυξάρι είναι ένας από τους λίγους εκπροσώπους της χλωρίδας, που απαγορεύεται να το φέρουν στο σπίτι. Προορίζεται για τελετουργίες στην ταφή και μνημόσυνα και μπαίνει μέσα στο σπίτι μόνο για τα Χριστούγεννα, επειδή από αυτό φτιάχνεται η Χριστουγεννιάτικη ανθοδέσμη.

Σύμφωνα με μία από τις δοξασίες, το κουτάλι, που πέταξαν πάνω από το κεφάλι του ανθρώπου, τον σώζει από τον φόβο. Σε μια εκτεταμένη εκδοχή της τελετουργίας έβαζαν στο κουτάλι λίγο αλάτι και νερό, έπιναν το περιεχόμενο και πάλι το πέταξαν με τον ίδιο τρόπο. Αυτό επαναλαμβάνεται μέχρις ότου το κουτάλι πέσει με την κοίλη πλευρά επάνω, όπως συνήθως τοποθετείται.

Η προστατευτική δύναμη του κουταλιού χρησιμοποιούσαν κατά τις πρώτες ημέρες μετά τη γέννηση, μια περίοδο κατά την οποία η νεαρή μητέρα δεν πρέπει να βγαίνει από το σπίτι. Η γυναίκα έβγαινε μόνο εάν έφερνε στα χέρια της αναμμένα κεριά ή κάρβουνο σε κεραμίδι πανί και σκόρδο. Ανάμεσα στα υποχρεωτικά αντικείμενα ήταν και το ξύλινο κουτάλι με δεμένη κόκκινη κλωστή.

Με το κουτάλι οι άνθρωποι "λαμβάνουν" και διάφορες ενδείξεις, προειδοποιήσεις, μαθήματα. Αν στο τραπέζι είναι τοποθετημένο ένα κουτάλι περισσότερο - θα έρθει επισκέπτης. Αν ο άνθρωπος τρώει από δύο κουτάλια, θα παντρευτεί δύο φορές. Το κουτάλι, που έπεσε προειδοποιεί ότι, θα έρθει γυναίκα αν πέσει μαχαίρι – θα έρθει άνδρας. Δύο άνθρωποι δεν πρέπει να φάνε με το ίδιο κουτάλι - θα μαλώσουν.

"Δεν είναι κουτάλι για το δικό σου στόμα " λέμε όταν καποιος έχει βλέψεις που δεν αντιστοιχουν στις ικανότητες του. "Στη θάλασσα με ένα κουτάλι νερό προσθέτει" είναι μια έκφραση για την ανούσια δουλειά.

Μετάφραση: Πένκα Βέλεβα
Φωτογραφίες: Αλμπένα Μπέζοφσκα