Tarihi ve coğrafi bir bölge olan Golo Bardo’da yaşayan Bulgarlar’ın köyleri, Arnavutluk başkenti Tiran’ın 160 km doğusunda, Kuzey Makedonya’daki Debar şehrinin ise 10 km güneybatısında yer almakta. Arnavutluk’un Librazhd ve Bulkiza belediyeleri topraklarına dahil olan köylerde şimdi 6000 kadar kişi yaşarken eskiden sayısı üç kat fazlaydı. Zorlu köy hayatı ve geçim kaynağının olmaması, insanların Arnavutluk’un Tiran, Elbasan ve Dıraç şehirlerine göç etmelerine ve gittikçe daha sık Batı’ya gurbete gitmelerine sebep olmaktadır.

Bulgaristan Radyosu ekibi, 2023 yılının sonunda gerçekleştirdiği Arnavutluk ziyareti sırasında Golemo Ostreni köyüne uğradı. Köye giden yolun uzunluğu sadece 13 kilometre olsa da alan engebeli, yol ise çoğunlukla çakıl olduğu için insan en az iki katını geçmiş gibi hisseder.

Golo Bardo bölgesinde yaşayan Bulgar nüfusun büyük bir bölümü Müslüman’dır. Hristiyan geçmişin anısı, bazı eski anıtların ve kimi yörelerin adlarında yaşıyor. Örneğin Golemo Ostreni köyü meydanı “Tsarkva” (Kilise) adını taşıyor. Köyde yapılan su ve kanalizasyon kazıları sırasında ise eski mezarlık ve Hristiyan ibadethanesi kalıntıları bulundu.

Ekibimizin rehberi Razi Rama, tam 12 yıl boyunca Golemo Ostreni muhtarlığı yaptıktan sonra günümüzde köy halkı tarafından sevilip sayılan bir insan ve “Golo Bardo” Etnik Kültür ve Spor Derneği başkanıdır.

„Golo Bardo’da yer alan 26 köyün nüfusunun yüzde 80 kadarı, Bularca konuşuyor. Bulgar dilinin burada nasıl kaldığını tarih uzmanları söyleyebilir. Komünist diktatör Enver Hoca zamanında sadece Arnavutça konuşmamız için bize baskı uygulanırdı. Ancak yerli insanlar bugün bile evlerinde sadece Bulgarca konuşur. Arnavutça ise okulda okutulur, diyen Razi Rama devamla şunları anlattı: “Arnavutluk’un 2017 yılında Bulgarlar’ı milli azınlık olarak tanımasından bu yana Golo Bardo’daki Bulgarlar kim olduklarını söylemek konusunda daha rahat davranıyorlar. Bundan kısa süre önce yapılan nüfus sayımından alınan ön verilere göre Golo Bardo sakinlerinin büyük bir bölümü, kendilerini Bulgar olarak tanımladı.”

Ekibimizin kılavuzu, Golo Bardo’da Bulgaristan vatandaşlığı alan yüzlerce kişinin bulunduğunu belirterek eğitimini Bulgaristan’da tamamlayanların Arnavutluk’ta itibar sahibi doktor ve mühendis olduklarını da ileri sürdü.

Peki, Golo Bardo insanları geçimini nasıl sağlıyor?

„ Golo Bardo’da inşaat geleneği güçlüdür. İnşaat yüzyıllar boyu yerli insanların temel zanaatı ve geçim kaynağı oldu. Günümüzde birçoğu gerek Arnavutluk’ta gerekse de yurt dışında inşaat işlerinde çalışıyorlar. Ülkede bulunan tüm önemli şantiyelerde bizim insanlarımız yer almıştır. Almanya, Hollanda, İsviçre ve İtalya’da inşaatçı olarak istihdam edilen birçok kişi var”.

Arnavutluk’un bu bölgelerinde Bulgarlığın yaşatılması zor mudur sorusu üzerine eski geleneklerin rağbette olduğunu belirten Razi Rama, insanların eski hali ile korunan Bulgar dilinde evlerinin dışında da konuşmalarının bu açıdan çok önemli olduğunu kaydetti. Yerlilerin etnik mensubiyetini ortaya koymaktan çekinmediklerini belirten Razi, bölgede Bulgar okulunun henüz olmamasına ciddi bir eksik olarak işaret etti.

„ Bulgaristan Eğitim Bakanlığı ile Trebişte ve Golemo Ostreni’de Pazar okullarının açılmasına ilişkin görüşmeler yürütüldü. Fakat bu fikir, henüz hayata geçirilmiş değildir.”

Razi Rama’nın başkanlığındaki “Golo Bardo” Etnik Kültür Derneği, kurulduğu 2015 yılından bu yana Bulgar ruhu ve geleneklerini canlı tutmak için çalışmaktadır. Pehlivan güreşleri ve etnik düğünler, bugüne kadar rağbette olmaya devam ediyor.

"Her yıl Mayıs ayının üçüncü haftasının Cuma günü organize ettiğimiz pehlivan güreşlerini izlemek için sadece komşu köy insanları değil, Arnavutluk’un dört bir yanından ve Kuzey Makedonya’dan insanlar buraya akın ediyorlar. Golo Bardo’da düğün dernek kurulurken de güreş ve saire yarışmalar düzenlenir. Birçok insanımız şehirlere ve yurt dışına göç ettiği için bu gelenekleri yaşatan da kalmadı, diyen rehberimiz şöyle devam etti: Golo Bardo’da 10-12 çeşit düğün halk kıyafeti var. Halk kıyafetleri, köyde köye değişir. Bu zenginliği korumak üzere etnografya müzesi kurup bütün bu otantik halk kıyafetlerini gözler önüne sermek istiyoruz”.

Fotoğraflar: Krasimir Martinov, Facebook/Ostreni I Madh Dibra, facebook.com/Gollobord

Çeviri : Tanya Blagova