Bulgaristan, 2021 Medya Okuryazarlığı Endeksi sıralamasında son yerlerde bulunuyor. Ülkemiz, toplam 35 Avrupa devleti arasında 27.sıradaki Yunanistan, 28. sıradaki Romanya, 29.sıradaki Sırbistan, 31.sıradaki Türkiye ve 32.sıradaki Karadağ ile aynı grupta.

Sofya “Açık Toplum” Enstitüsü’nün Avrupa Politikaları İnisiyatifi (EuPI) tarafından hazırlanan endeks, medya özgürlüğü, eğitim ve insanlar arasında güven göstergeleri kullanılarak sahte haber yayılmasının potansiyel gücünü değerlendiriyor.

Analizatörlere göre, Bulgaristan’ın sıralamada gerilerde bulunması PISA araştırmalarında görülen halkın düşük okuma ve yazma kültürü, ülkemizin Freedom House ve “Sınır Tanımayan Gazeteciler” tarafından düşük not verilmesi, insanlar arasında düşük güven seviyesi sonucundan kaynaklanıyor.

Ülkemiz zamanla toplumda üniversite eğitimi olan kişi oranı ve halkın e-yönetime katılımı göstergelerinde daha iyi başarı göstermekte.

Sahte haberlerin negatif sonuçlarına ve dezenformasyon etkisine karşı koyabilme yönünde en büyük potansiyeli olan ülkeler Finlandiya, Danimarka, Estonya, İsveç ve İrlanda yer almakta. Bunun da bir mantıklı açıklaması var tabi ki. Bu ülkelerde eğitim kalitesi ve medya özgürlüğü çok yüksek seviyede.

Araştırmayı gerçekleştiren Marin Lesenski BNR “Hristo Botev” Programı’na verdiği söyleşide şunları paylaştı: “Hazırladığımız endekse bazı düzenlemeler veya kısıtlamalara varılmadan eğitime ciddi önem verilmesi gibi belirli bazı tavsiyelere de yer veriyoruz. Eğitim bütün sorunları çözemez, ancak birçok durumda yardımcı olabilir. Medya okuryazarlığı endeksinde bu yıl da birinci sırada olan Finlandiya’da eğitiminin daha anaokulu ve kreşlerde başlayan sahte haberlerle mücadele, baş etme programı var.”

Medya kültürü olduğu gibi siyaset kültürünün de yıllar boyunca eğitilmesi önemli. “Haberlere kritik yaklaşımda bulunabilen, bilgilenebilen ve medenice iletişim kurabilen insanlarımız olduğunda, o zaman işler daha iyi” dedi Marin Lesenski ve devamla şunları vurguladı: “Ülkemizde medya ve siyaset kültürünün geliştirilmesi tüm sistem tarafından yapılmak yerine daha ziyade bazı organizasyonların ve belirli kişilerin uğraşı olmaya devam etmekte.”

Bir toplumun sahte haberlere karşı bağışıklığı olduğunu söyleyebilmemiz için temel gereksinimlerden birisi konuştuğumuz insanlara güvenimizin olması.

“Bu alanda Bulgaristan’daki sonuçların düşük seviyede olduğunu görmekteyiz. Bizlerin tanıdığımız insanlara karşı güveni yok. Temel güven eksikliği, toplumun gündelik yaşamı yönünde büyük sorun.”

Bu araştırmanın ve sonuçların ortaya çıktığı dönem, kesinlikle 21.yüzyılın başından bu yana dünyanın karşı karşıya kaldığı en spesifik dönemlerden birisi. Bu araştırma, görünüşte bağımsız ancak çok derin şekilde birbirine bağlı, toplumda olanları belirleyici iki faktör var. Madalyonun bir yüzünde Covid-19, diğer yüzünde ise daha global ağın kurulması ile başlayan ancak son yılda çok derinleşen infodemi yer almakta:

“Sahte haberler ve dezenformasyon, sağlık krizini sosyal ve siyasi krize dönüştürdü. Bundan önce yaptığımız bir analiz, bu endekse göre bir ülkenin ne kadar daha düşük notu varsa, halkın bilim adamlarına ve gazetecilere karşı güvensizliği de o kadar daha yüksek olduğunu gösterdi.”

Söyleşi: Mihaylina Pavlova, BNR “Hristo Botev” Programı

BNR Bulgaristan Radyosu için uyarlayan: Yoan Kolev

Çeviri: Özlem Tefikova