2017 yılında Bulgaristan ve Kuzey Makedonya, Dostluk, İyi Komşuluk ve İşbirliği Anlaşması imzaladılar. İlişkilerin iyileştirilmesi Kuzey Makedonya’nın Avrupa Birliği’ne katılım müzakereleri için şarttır. Anlaşma ile iki komşu ülkenin ortak tarihindeki ihtilafların çözülmesi için Ortak Tarih ve Eğitim Komisyon kuruldu. Ortaçağ ile ilgili ilerleme kaydeden Komisyon’un çalışmaları modern zamanların görüşülmesinde sürüncemede kaldı.

Bulgaristan Dışişleri Bakanı Ekaterina Zaharieva, Üsküp’e Avrupa perspektiflerinin açılması için tarihçilerden ilerleme istedi. Komisyon üyesi tarihçi Prof. Dr. İvan İlçev ile çalışmalar hakkında konuştuk:

“Bizim karşımızda tarih ve eğitim konusundaki uzmanlığını bundan önceki 20-40 yılık dönemde edinen uzmanlar duruyor. Onlar için dönüp kaynaklarda yazılanları itiraf etmek kolay değil. 100 yıldan beri belirli bir siyaset yürütülen Makedonya’da bir siyasetçinin bu eğilime karşı durması, onun siyasi geleceği için son derece tehlikelidir. Kuzey Makedonya Cumhurbaşkanı Stevo Pendarovski’nin Gotse Delçev ile ilgili yaptığı büyük bir adımdır. “Gotse Delçev Bulgardır” dedi. Tabi ki, bağımsız Makedonya için mücadele vermiş olduğunu da ekledi. Ki objektif açıdan bakıldığında doğrudur, VMRO liderlerinin Makedonya’nın Bulgaristan’la bütünleşebileceğine dair ümidi olmadığından ülkelerinin geleceğini daha ziyade özerk bir devlet olarak görüyorlardı.”

Bu türden sorunların çözülmesinde AB’nin deneyimi var mı?

“Makedonya komisyonuna iki batılı uzmanın dahil edildiğini tesadüfen öğrendik. Ben bir yandan Almanya ve Fransa’nın, diğer yandan da Almanya ve Polonya’nın tarihi okuma şekilleri arasında kıyaslama yapılamayacağını düşünüyorum. Çünkü orada söz konusu uluslar ve tarihler tamamen farklı. Oysa bizim örneğimizde söz konusu olan maalesef zamanla ikiye bölünen bir halktır. Kıyaslama yapmak gerekirse bunlar Yunanistan ile Kıbrıs, Romanya ile Moldova, Arnavutluk ile Kosova, Sırbistan ve Sırp Cumhuriyeti, Hırvatistan ve Hırvatistan Müslüman Federasyonu arasında yapmalıyız.“

Bulgaristan Dışişleri Bakanı, Komisyon’un yıl sonuna kadar ilerleme kaydetmesini şart koştu. Bu mümkün müdür?

“Ben şahsen Makedon tarafının oyalanmasından dolayı istifa etme kararı almıştım. Son oturumun ardından işler biraz değişti. Tarihi gerçeklik ne yazık ki çok esnek, farklı yorumlara yol açabiliyor. Örneğin Komisyonun Makedon üyeleri Ortaçağ’da şimdiki anlamda ulusların olmadığına dair birtakım postmodernist argümanlar öne sürerek  hareket etmeye çalışıyorlar. Ancak Ortaçağ’da Bulgaristan halkında yeterince güçlü kimlik duygusu vardı. Onlar Bulgar olduklarını biliyordu. Örneğin Çar Samuil için Bulgar çarı olduğunu söylediler, ancak kendisi büyük olasılıkla Bulgar değildi. Bulgaristan tarih bilimi buna itiraz etmiyor. Çar Samuil’in Ermeni kökenli olduğu düşünülüyor. Bunun devlet için hiçbir önemi yoktur. Çar I. Ferdinand Bulgar mıydı ki? Ancak o bir prensti ve daha sonra da Bulgaristan çarı oldu. Aynı şekilde Çar Samuil, Makedonya’nın değil Bulgaristan’ın çarıydı.”

Belirli bir süre sonra Kuzey Makedonya’daki meslektaşlarınızın “siyasi baskı altındaydık” deyip anlaşmadan vazgeçmeleri riski yok mudur?

“Anlaşma 14 madde, yaklaşık 45 alt madde ve bentten oluşuyor. Bunlardan sadece bir tanesi Komisyon’un çalışmaları ile ilgilidir ve herkes ona odaklanmış durumda. Daha ilk oturumda tarih ders kitaplarının son derece önemli olduğunu söyledik, ancak medya ortamı da bir o kadar önemlidir. Büyükelçi Angel Angelov’a göre, Makedonya’daki medya ortamı nispeten daha iyi. Yani daha az Bulgar karşıtı söylem kullanılıyor. Bu da bir yere kadar cesaret verici.Ancak ortam gerçekten değişmeli. İki ülke arasında seyahatin çok önemli olduğunu düşünüyorum, bunun için de altyapıya önem verilmeli. Çünkü ne yazık ki Üsküp’teki toplantılar için yola çıktığımızda 208 kilometrelik bir mesafeyi 5 saatte katedebiliyoruz. Yolların durumu böyle olunca insanlar arasında paylaşımın sağlanması zor. Ekonomik bakımdan da aynı. Ne yazık ki yılın ilk çeyreğinde, tüm beyanlara rağmen  ekonomik ilişkilerde düşüş görülüyor. Turistik seyahatlerde de düşüş var.”

Çeviri: Özlem Tefikova