“sandacite.bg” , eski Bulgar teknik araçlarına adanan ve 2007 yılında Anton Oruş tarafından kurulan “sanal müze” tipinden bir online projesidir. Proje kapsamında fotoğraf, metinler ve veriler ile geçtiğimiz yıllarda üretilen farklı Bulgar cihazları tanıtılıyor. Anton Oruş, 2003 yılından beri bu tür cihazları toplamaktadır ve geçmişte icat edilen en önemli Bulgar cihazları hakkında hayli bilgi birikimine sahiptir.

Anton Oruş, projesi hakkında şunları anlatıyor: ““İnterkosmos 22” veya diğer adıyla “Bılgarıa 1300” Bulgar uydusu, 7 Ağustos 1981 yılında uzaya fırlatıldı. Bu uydu, 825 ile 906 kilometre arasında bir yükseklikte çalışması için geliştirilmiştir. Uydunun ağrılığı bir buçuk ton imiş. Bu uydu, Rus “Meteor” uyduları esas alınarak yapılmıştır. İçindeki bütün bilimsel araçlar Bulgar icatlarıdır. Onların hepsi de uzayda bilimsel araştırmalar için geliştirilmiştir.”

1981 yılında Bulgaristan’ın 1300’üncü yıldönümü kaydediliyor. Bu durum, geniş çaplı teknik projelere ivme kazandırdı. Bu yılda profesyonel ve bilimsel araçlar ve yeni ev teknik araçları icat edildi. Tam bu sıralarda “Sofya 81” Bulgar renkli televizyon cihazı piyasaya sürüldü. O zamanki Ekonomik Yardımlaşma Konseyi çerçevesinde Bulgaristan hesaplama teknik araçları alanında uzman durumundaydı ve Sofya’da Afrika ve Hindistan’a ihraç edilen güçlü elektronik hesaplama makineleri geliştirildi.

Anton Oruş bu konuyla ilgili olarak şunları açıklıyor: “Onlardan daha ünlüleri, ES 1020 ve İZOT 310. Onların bütün parçalarının sığması için bir oda gerekliymiş. Ekonomik Yardımlaşma Konseyi çerçevesindeki ülkelerden her biri, projelere katılmıştır. Bulgaristan’da ise hard disk üretilmiştir. Bunun doruk noktası 20. asrın 70’li ve 80’li yıllarıydı. Ekonomik Yardımlaşma Konseyi çerçevesindeki yükümlülüklerin yerine getirilmesi için 1969 ve 1970 yıllarında yeni işletme inşa edildi. Onlar, İZOT hesaplama, kayıt ve organizasyon teknik araçları için devlet iktisadi birliğinin bünyesine girmiştir. İşletmelerin ikisi Veliko Tırnovo ve Plovdiv’deydi. Geri kalanı ise, Şumen, Ruse, Stara Zagora, Razlog ve Gabrovo’daydı. Sofya’daki hesaplama teknik araçları için işletme ise “kaptan” niteliğindeydi. Lisansı Fujitsu Facom 230-30’dan olan Zid-151, ilk Bulgar hesaplama makinesiydi. İZOT serisi, Doğu Blok’ta kullanılan ve standartlaştırılmış elektronik hesaplama makineleri sistemidir.

20. asrın ikinci yarsında Bulgaristan’da televizyon ve radyo cihazları da üretilmiştir. Bu, tamirat gereksinimini de doğurmuştur. 20. yüzyılın 60’lı yıllarının ortalarından sonra bu görevi Sofya’daki “Elektronika” işletmesi üstleniyor. Anton Oruş, “Balkan 1200” adını taşıyan ilk Bulgar otomobili hakkında şunları anlatıyor: “İlk Bulgar otomobili, 1960 yılında Loveç’teki “Balkan” işletmesinde geliştirildi. Örnek için VW otomobili kullanılmıştır. Orijinal bir motorun işleyen bir kopyası yapılmıştır. Karoserleri seri halinde üretmek için profesyonel teknik araçlar yoktu, her şey elle yapılmıştır, ama bu başarılı bir yaklaşımmış, çünkü “Balkan” otomobili hareketteydi.”

Çeviri: Rayna İvanova

Fotoğraflar: Bulgaristan Bilimler Akademizi Uzay Araştırmaları Enstitüsü, Anton Oruş özel arşivi ve www.sandacite.bg