Iluministi është një person shumë i veçantë në historinë bullgare, i cili është bartës i inovacionit, vëren Prof. Asoc. Moris Fadell, drejtues i Departamentit të Bullgaristikës së re në Universitetin e Ri Bullgar (NBU). "Kur të tjerët e ndjekin, ai kthehet në një iluminist - shpjegon ai. - Kjo është gjithashtu një referencë për krishterimin, sepse një person mban mbi supe fatin e të gjithë të tjerëve". Kjo definitivisht e paraqet iluministin si një person jashtëzakonisht të ndritur me një botëkuptim të qartë të asaj që është e mirë për të tjerët, dhe ndoshta gjithashtu një person që duhet të ketë qenë në gjendje të arrijë një katarsis të caktuar në të cilin sistemi i vlerave të dikujt shndërrohet në një sistem në të cilin vlerat më të larta morale janë prioritet.

"Iluministi duhet t'i kombinojë të dyja gjërat në vetvete – thekson Prof. Asoc. Moris Fadell dhe shpjegon: - Ne kemi një ide paksa të gabuar për figurën e iluministit. Ne e imagjinojmë atë si një person pafundësisht shpirtëror, që lufton për disa ideale të vjetra. Kjo nuk është e vërtetë! Iluministët tanë të rilindjes kanë qenë njerëz të kohëve të reja dhe moderne. Ata nuk u përpoqën të na kthenin drejt traditive të vjetra. Përpjekjet e tyre ishin për të na udhëhequr drejt modernes dhe risisë, por kryesorja – drejt Europës. Ky ishte edhe drejtimi i përgjithshëm i Rilindjes sonë - pro-evropiane. Në ditët e sotme, një pjesë e madhe e idealeve të tyre është përmbushur dhe është rezultat i punës së iluministëve tanë.”

Sot vështirë se mund të imagjinonim të mos ishim pjesë e botës së qytetëruar. Realiteti ynë, megjithatë, mund të ishte krejt ndryshe nëse misioni i iluministëve nuk do të përfshinte një kusht të detyrueshëm - të bindnin shoqërinë se ideja që ata ofrojnë është perspektiva e nevojshme për një jetë më të mirë, d.m.th. - për të “iluminuar” të tjerët. “Ai mendon në mënyrë kritike dhe e percepton veten dhe botën në këtë mënyrë, duke i nxitur të tjerët të mendojnë në këtë mënyrë”, thekson Prof. Asoc. Fadell dhe shton:

“Ai nuk është ideolog. Nuk del para me parulla dhe nuk bën fushata me “klishe patriotike”, që do të ishte jashtëzakonisht e rrezikshme. Iluministi gjithashtu nuk është populist, sepse populisti përsërit fantazitë shoqërore. Ky nuk është një iluminist! Iluministët në historinë tonë janë dukur të vetmuar, të izoluar, emigrantë. Por vetmia e tyre është më tepër në plan të jashtëm, ndërsa bota e brendshme e personalitetit është tërësisht e lidhur me shoqërinë, popullin apo atdheun.”

Lindja e iluministit është kur një histori personale dhe një problem social takohen, duke e shtyrë një person të iluminohet se cila duhet të jetë e ardhmja dhe çfarë duhet bërë në atë drejtim, thekson Moris Fadell:

"Bullgarët tani mund të takohen kudo nëpër botë. Kjo ndodh sepse ëndrra jonë prej shekujsh ka qenë të bëhemi qytetarë evropianë. Të rinjtë bullgarë po ia dalin gjithnjë e më shumë në institucionet dhe mjediset evropiane, të cilat në një moment do të bëhen pjesë e Bullgarisë, sepse ajo është jo vetëm një koncept gjeografik, por edhe një koncept shpirtëror dhe koncept i një komuniteti. Disa nga studentët e sotëm do të jenë iluministët e të nesërmes”.

Foto: BGNES, arkiva personale

Përgatiti në shqip dhe publikoi: Kostandina Bello