Σήμερα, πιο σημαντική είναι η προετοιμασία των φαγητών για το γιορταστικό τραπέζι, αλλά υπάρχουν και πολλά άλλα στοιχεία του λαϊκού εθίμου. Στο παρελθόν, νωρίς το πρωίετοίμαζαν το λεγόμενο μπάτνικ - το κούτσουρο που πρέπει να καίει όλη τη νύχτα και να διατηρήσει τη φωτιά. Οι άνδρες πρόσεχαν, όταν το κόβουν να μη αγγίξει την γη, άλλα αμέσως το έπαιρναν στα χέρια και πανηγυρικά το μετέφεραν στο σπίτι. Συνήθως έκοβαν μεγάλη βελανιδιά, οξιά ή αχλαδιά, με σκληρό ξύλο και μεγάλη διάρκεια καύσης. Σε ορισμένα μέρη της χώρας νεαρός άνδρας με παραδοσιακή στολή μπαίνει στην αυλή με το κομμένο ξύλο και ρωτάει: "Δοξάζετε τον νεογέννητο Θεό;" και τα άλλα μέλη της οικογένειας απαντούν "Δοξάζουμε, δόξα, δόξα, και καλώς ήρθε!". Ο νεαρός άνδρας φέρνει το κούτσουρο στο σπίτι και λέει: "Εγώ - σπίτι και ο Θεός μαζί μου!"
Σε άλλες περιοχές ο νοικοκύρης φέρνει το κούτσουρο πάνω στο δεξί του ώμο, το τοποθετεί στο τζάκι και λέει "Ήρθε ο νεαρός Θεός και υπερηφανεύθηκε για τα μοσχαράκια, τα πουλάρια, αρνάκια, με μεγάλο καρπό του σίτου, τύχη και κατανόηση". Με το μύρο αλείφεται το μεγάλο ξύλο και κατά την διαδικασία αυτή τραγουδιούνται ειδικά τραγούδια, που μιλούν για το δέντρο και τον νεογέννητο Θεό, που θα κατέβει σ' αυτό στην γη. Η πιο ηλικιωμένη γυναίκα ρίχνει πάνω στο κούτσουρο σιτάρι. Το βράδυ θα ανάψουν το ξύλο στο τζάκι πανηγυρικά. Αν η φλόγα είναι μεγάλη, θα είναι μεγάλη η συγκομιδή. Αν η φωτιά διατηρηθεί όλη τη νύχτα και το ξύλο καεί - αυτό είναι καλό σημάδι. Η στάχτη από το κούτσουρο θεωρείται μαγική και τη μαζεύουν για να τη βάλουν στο σπόρο σιταριού που θα σπέρνουν, επίσης στη διατροφή των ζώων και την χρησιμοποιούν για θεραπεία.
Δεν είναι μόνο η προετοιμασία του ξύλου που θα καίει όλο το βράδυ, και της φωτιάς, όλη η τελετουργία κατά την Παραμονή των Χριστουγέννων είναι αφιερωμένη στη γέννηση του νεαρού Θεού, του νέου ήλιου που έρχεται για να δώσει ζεστασιά και ζωή. Τα αρχαία ειδωλολατρικά τελετουργικά έθιμα είναι προσαρμοσμένα με τη βιβλική ιστορία της γέννησης του Χριστού. Από την Παραμονή των Χριστουγέννων αρχίζουν οι λεγόμενες βρώμικες μέρες που συνδέονται με μια άλλη ανανέωση της φύσης. Πρόκειται για το Δωδεκαήμερο που αρχίζει την Παραμονή των Χριστουγέννων, γεμάτο πόνους και τις ωδίνες της Θεοτόκου, τη γέννηση του Ιησού και την βάπτισή Του στον ποταμό Ιορδάνη (Βοντίτσι) ή τα Θεοφάνια, την τελευταία εορτή του Δωδεκάμερου. Σύμφωνα με τις λαϊκές δοξασίες είναι η περίοδος των ακάθαρτων στοιχείων και πνευμάτων και επιβλαβών δυνάμεων για αυτό ισχύουν διαφορετικές απαγορεύσεις. Μέχρι την γιροτή των Θεοφανείων δεν πλένεται επειδή το νερό ακόμα δεν βαπτίστηκε. Δεν πρέπει να βγαίνει κανείς έξω μετά από την δύση του ηλίου, απαγορεύεται η δουλειά κ. τ. λ.
Την Παραμονή των Χριστουγέννων είναι το τελευταίο τραπέζι με νηστίσιμα φαγητά και τότε τελειώνει η νηστεία. Στην παράδοσή μας ετοιμάζεται προσεχτικά. Την αρχή αυτής της μεταβατικής στιγμής στον φυσικό κύκλο την υποδέχονται με πλούσιο τραπέζι. Τα παραδοσιακά φαγητά είναι περιττού αριθμού. Στο τραπέζι πρέπει να υπάρχουν σιτάρι, βραστό καλαμπόκι, φασόλι, ντολμαδάκια με ρύζι ή πλιγούρι, κομπόστα με αποξηραμένα φρούτα. Διπλά τους στο τραπέζι είναι το σκόρδο, το κρεμμύδι, φρέσκα φρούτα, ξηροί καρποί και κρασί. Το ψημένο ρακί φτιάχνεται μόνο με μέλι και σερβίρεται ζεστό και το ψωμί – στολισμένο.
Για την διακόσμηση των τελετουργικών ψωμιών είναι αφιερωμένες αμέτρητες σελίδες, αλλά εξαρτιόνταν από την απίστευτη επιδεξιότητα και τη φαντασία της Βουλγάρας. Στο ψωμί που παρασκευάζεται για την γιορτή απεικονίζεται η κύρια γεωργική δραστηριότητα – αμπέλια, στάνη προβάτων, άροτρο, κ.λπ. Αυτό το ψωμί φέρνει διάφορα ονόματα σε διάφορες περιοχές - μπόγκοβιτσα (από τη λέξη Μογκ - Θεός), μπόγκοβα πίτα (πίτα του Θεού) και μπόζιτσνικ. Σε ορισμένες τοπικές παραδόσεις έφτιαχναν και ψωμί με τη μορφή διαφόρων ζώων. Το τρίτο είδος ψωμιού, που παρασκευάζεται την Παραμονή των Χριστουγέννων είναι το κουλούρι με σχήμα κύκλου.
Όταν το τραπέζι είναι έτοιμο, ο αρχηγός της οικογένειας θυμιάζει το τραπέζι, τους παρευρισκόμενους, όλους τους χώρους του σπιτιού και ό,τι άλλο
ζωντανό υπάρχει.Πριν από το δείπνο ο νοικοκύρης κομματιάζει το τελετουργικό ψωμί. Σε ορισμένα μέρη της Βουλγαρίας μέσα του βάζουν ένα κέρμα - ένα έθιμο που έχει γίνει ένα υποχρεωτικό μέρος της σημερινής γιορτής. Το πρώτο κομμάτι του ψωμιού είναι αφιερωμένο στην Παναγία και αργότερα τοποθετείται μπροστά στην εικόνα. Όλα τα θυμιασμένα φαγητά αποκτούν μαγικές δυνάμεις και γι' αυτό διατηρούσαν λίγα απ' αυτά, ενώ το τελετουργικό τραπέζι δεν σηκωνόταν μέχρι το πρωί.
Πιστεύεται ότι κατά τα μεσάνυχτα ο ουρανός ανοίγει, διαγράφονται τα όρια ανάμεσα στον επίγειο και κάτω κόσμο και στο τραπέζι έρχονται οι ψυχές των προγόνων μας. Και πάλι τα μεσάνυχτα οι καμπάνες των Χριστουγέννων συνδυάζονται με τα κάλαντα, που εκτελούσαν οι νέοι, γυρίζοντας τα σπίτια και λέγοντας ευλογίες. Το έθιμο αυτό από τα αρχαία στρώματα του παραδοσιακού μας πολιτισμού, το έθιμο αυτό υπάρχει και σήμερα.
Μετάφραση: Πένκα Βέλεβα
