Kosi bullgar është i njohur në mbarë botën. Mirëpo, pak janë ata, që dinë kush është zbuluesi i laktobacilus bullgarikus – bakteri më i dobishëm për shëndetin njerëzor. Gjatë vitit 1905 doktori Stamen Grigorov përshkroi mikroorganizmin acid laktik i cili provokon tharmëtimin e qumështit.
Stameni ishte fëmija e nëntë nga 12 fëmijët gjithsej të familjes Grigorovi. Dhe asnjeri nuk mendonte, se ky djalë nga fshati Studen Izvor do të mbarojë me nota të shkëlqyeshme shkencat natyrore në Universitetin në Monpelie të Francës. Në sajë të përkrahjes së bullgarëve atdhedashës Stameni shkoi të mësonte mjekësi në Gjenevë. Kureshtja e tij u zbulua nga bakteriologu i njohur, profesor Leon Masoll. Ai e vuri para Stamenit për detyrë të studionte florën e kosit bullgar. Në atë kohë laureati i Çmimit Nobel profesor Ilja Meçnikov kërkonte shkaqet për plakjen e organizmit të njeriut dhe për jetëgjatësinë e njerëzve në Evropë. Rezultatet ishin të habitshme. Doli që më shumë njëqindvjeçar kishte në Bullgari. Për fat të keq sot vendi e ka humbur këtë përparësi. Vallë, a nuk fshihet ndonjë prej shkaqeve në cilësinë e kosit bullgarë?
“Për fat të keq, sot shumë nga prodhuesit preferojnë të shfrytëzojnë tharmin më të lirë dhe me cilësi më të ulëta – tregon e bija e shkencëtarit Julija Grigorova – kryetare e Fondacionit “Doktor Stamen Grigorov”. – Vitet e fundit firmat e mëdha filluan t’u kushtojnë një vëmendje më të madhe produkteve dhe si rezultat prodhojnë një kos më të mirë. Doemos shija e këtij kosi dallohet sepse ai duhet të ketë një pamje komerciale, të jetë i qëndrueshëm me kalimin e kohës dhe të ketë një dendësi të caktuar. Përderisa qumështi i tharmëtuar në shtëpi nuk ka këtë dendësi. Mirëpo, pikërisht ky kos ndikon pozitivisht mbi mikroflorën e organizmit. Përsa i përket jetëgjatësisë, shkaqet nuk fshihen vetëm në konsumimin më të kufizuar të kosit të pastër.”
Në vendet e tjera gjithnjë e më shumë vlerësohen ushqimet ekologjike, ndërsa kosi bullgar është një nga produktet më të pastra. Mirëpo, në prodhimin e një kosi të tillë hasen vështirësi, mendon Julija Grigorova dhe vazhdon: “Ka shumë punë për t’u realizuar në këtë fushë. Për fat të keq shumë shkencëtarë të mrekullueshëm bullgarë sot punojnë në laboratorë të huaj. Ata shënojnë suksese në Japoni, Kinë e në shumë vende të tjera. Në përmasë botërore po rritet interesi ndaj ushqimeve ekologjike. Mirëpo, në këtë drejtim ne akoma nuk shfrytëzojmë plotësisht cilësitë e kosit bullgar. Doli, që shkencëtarët e huaj ngandonjëherë dinë më shumë për të se sa kolegët e tyre bullgarë.”
Edhe një hollësi tjetër interesante nga biografia e doktorit Stamen Grigorov. Për fat të keq ai nuk arriti të regjistronte emrin e tij edhe si i ati i vaksinës kundër tuberkulozit. Kështu në historinë e mjekësisë mbetën emrat e francezëve Alber Kalmet dhe Kamij Geren si zbulues të kësaj vaksine.
“Para se të kthehet në Bullgari doktori Grigorov nisi punë mbi qelizat e tuberkulozit dhe vazhdoi analizat mjekësore edhe si krye mjek në Spitalin e qytetit Trën – vazhdon tregimin zonja Grigorova. – Në vitin 1906, tre muaj para zbulimit të të dy francezëve, ai krijoi vaksinën. Por në Bullgari nuk u gjet ndonjë institucion i fuqishëm, i cili të përkrahte këtë zbulim. Kështu popullaritet fitoi vaksina e të dy francezëve. Për më tepër – kuadrot e larta mjekësore tek ne nuk iu kushtuan vëmendje studimeve të tij dhe rezultateve të mira, që u arritën. Për këtë arsye ai nisi për në Milano dhe aty e afirmoi vaksinën. Është interesante të theksohet, se ajo nuk shërben vetëm për profilaktikë, por edhe për mjekim. Sot shkencëtarët e shfrytëzojnë pikërisht këtë vaksinë në hulumtimet e tyre.”
Përvjetori i 110-të i zbulimit shkencor të doktorit Stamen Grigorov u shënua me një Konferencë Shkencore në kryeqytet dhe me një Festë të Kosit në qytetin Trën. Banorët vendas paraqitën kos, kaçkavall dhe djathë të tharmëtuar në shtëpi, u përfshin në konkursin për gjellë më të mirë të përgatitur me kos. Ndërsa fëmijët morën pjesë në pyetësorin i kushtuar jetës dhe punës së këtij shkencëtari të madh bullgar. Sipas kryetares së bashkisë së qytetit Trën Stanisllava Aleksieva, ky qyteti i vogël në periferitë e Bullgarisë gjithnjë e më shumë do t’i shpresojë turizmit ekologjik:
“Kemi ndërmend, që në Muzeun e Kosit në fshatin Studen Izvor të organizojmë demonstrime të tharmëtimit të qumështit. Krahas kësaj do të zhvillojmë edhe turizmin fshatar. Me ndihmën e banorëve vendas, që rritin kafshë shtëpiake do të organizojmë demonstrime të rrugës së kosit – që nga mjelja e qumështit përmes tharmëtimit deri te produkti i gatshëm.”
Përgatiti në shqip: Svetllana Dimitrova
