Στις 2 Αυγούστου συμπληρώνονται 119 χρόνια από το ξέσπασμα της Εξέγερσης του Ιλίντεν. Το 1903, 10 χρόνια μετά την ίδρυσή της, η Εσωτερική Επαναστατική Οργάνωση Μακεδονίας και Ανατολικής Θράκης (VMORO) αποφάσισε ότι έχει έρθει ο χρόνος για εξέγερση κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μετά από διαμάχες μεταξύ των αρχηγών εάν η εξέγερση να εξελίσσεται ως ανταρτοπόλεμος, όπως ήθελε ο Γκότσε Ντέλτσεφ, επικράτησε η γνώμη για μαζική εξέγερση ολόκληρου του λαού.

Πρώτη και μαζικά ξεσηκώθηκε η επαναστατική περιοχή της Μπίτολα, στη συνέχεια η εξέγερση κάλυψε τις περιοχές της Φλώρινας, της Καστοριάς, της Οχρίδας και του Κίτσεβο (σήμερα στα σύνορα της Βόρειας Μακεδονίας). Στην περιοχή του Κρούσοβο προκηρύχθηκε δημοκρατία, στην οποία προσκλήθηκαν να συμμετάσχουν και οι ντόπιοι Βλάχοι και Έλληνες. Η εξέγερση εξαπλώθηκε και στην περιοχή της Θεσσαλονίκης προς τη Στρώμνιτσα και στην περιοχή των Σκοπίων. Στις 18 Αυγούστου - Μεταμόρφωση του Σωτήρα, ξέσπασε και η εξέγερση των Βουλγάρων στην περιοχή της Ανατολικής Θράκης. Στις 27 Σεπτεμβρίου - την Ημέρα της Ύψωσης του Τίμιου Σταυρού, στην εξέγερση τελευταία προσχώρησε η περιοχή των Σερρών.

Στις 17 Σεπτεμβρίου 1903 το επιτελείο της εξέγερσης ζήτησε από τη Σόφια να κηρύξει πόλεμο στην Τουρκία. Υπό τις πιέσεις των Μεγάλων Δυνάμεων και την απειλή για επίθεση εκ μέρους των γειτονικών κρατών, η Βουλγαρία, που δεν ήταν έτοιμη για πόλεμο, εξέφρασε μόνο διπλωματικές διαμαρτυρίες κατά της βίας απέναντι στον βουλγαρικό πληθυσμό, που έλαβε μέρος στην εξέγερση.

• Η εξέγερση του Ιλίντεν και της Μεταμόρφωσης στη Μακεδονία και την Ανατολική Θράκη το 1903

Για δύο μήνες περισσότεροι από 26 000 επαναστάτες συμμετείχαν στη Μακεδονία και την Θράκη σε 289 μάχες κατά του στρατού του Σουλτάνου, που τότε αποτελούταν από 350 000 άτομα. Τα θύματα είναι τεράστια. Πυρπολήθηκαν πάνω από 200 χωριά και μικρές πόλεις. Στη Βουλγαρία έφυγαν πάνω από 30 000 άτομα.

Στο βιβλίο «Οι απελευθερωτικοί αγώνες της Μακεδονίας» ο συμμέτοχος στην εξέγερση Χρίστο Σιλιάνοφ γράφει: «Η εξέγερση στις περιοχές της Μπίτολα και της Ανατολικής Θράκης ήταν μαζική. Ολόκληρος ο λαός ξεσηκώθηκε και έδεσε τη μοίρα του – ζωή, περιουσία και τιμή – με την έκβαση του αγώνα. Καμία άλλη εξέγερση στα Βαλκάνια δεν στοίχισε για ένα τόσο σύντομο διάστημα τόσο πολλές καταστροφές και αθώα ανθρώπινα θύματα. Στο πρόσωπο των Μακεδόνων που εξεγέρθηκαν, η Τουρκία έβλεπε την πιο ολοκληρωμένη ενσάρκωση του βουλγαρικού επαναστατικού πνεύματος. Γι’ αυτό το κατόρθωμα του Ιλίντεν είναι όχι μόνο το αποκορύφωμα των απελευθερωτικών αγώνων στη Μακεδονία, αλλά και εξιλαστήριο θύμα της βουλγαρικής επιδίωξης της ελευθερίας.»

Η επέτειος αυτών των ιστορικών γεγονότων είναι αφορμή ολόκληρη η Βουλγαρία να τιμήσει για άλλη μια φορά το κατόρθωμα των αγωνιστών για ελευθερία – και σε πολλά μέρη της χώρας θα διοργανωθούν εορτασμοί και θα κατατεθούν στεφάνια.

Για πρώτη φορά πριν από 5 χρόνια η Βουλγαρία και η Βόρεια Μακεδονία απέτισαν μαζί φόρο τιμής στους ήρωες του 1903. Αυτό συνέβη μια ημέρα μετά την υπογραφή από τα δύο κράτη της ιστορικής Συμφωνίας Καλής Γειτονίας /καρπός 18χρονων διαπραγματεύσεων/ και αντιπροσωπείες με επικεφαλής τους πρωθυπουργούς των δύο χωρών, κατέθεσαν μαζί στεφάνια στον σαρκοφάγο του Γκότσε Ντέλτσεφ στην αυλή της Εκκλησίας του Αγίου Σπας στα Σκόπια.

Οι προσδοκίες ότι ο ισχυρός συμβολισμός αυτής της πράξης θα επηρεάσει θετικά τις διμερείς σχέσεις σαν να μην επαληθεύτηκαν εντελώς. Λόγω ιδεολογικών διαφορών ο διάλογος μεταξύ των ιστορικών των δύο κρατών δεν οδήγησε σε μαζικούς από κοινού εορτασμούς των ιστορικών γεγονότων, συμπεριλαμβανομένης και της Εξέγερσης του Ιλίντεν. 

Στη γειτονική μας χώρα η 2^η Αυγούστου συνδέεται με άλλο ένα ιστορικό γεγονός, γνωστό ως «Δεύτερη Εξέγερση του Ιλίντεν», το οποίο συνέβη τέσσερις δεκαετίες μετά την ηρωική εξέγερση στα Βαλκάνια. Για «νέα» ως προς τη σημασία της Εξέγερση του Ιλίντεν, προκηρύχθηκε η «Αντιφασιστική Συνέλευση για Απελευθέρωση του Λαού της Μακεδονίας». Η συνέλευση συγκλήθηκε στη Μονή του Αγίου Προχόρου Πτσίνσκι στις 2 Αυγούστου 1944. Προκηρύχθηκε ότι η Μακεδονία του Βαρδάρη προσχωρεί στην Γιουγκοσλαβία του Τίτο και ότι θα δημιουργηθεί η μακεδονική γλώσσα.

Σήμερα στα Σκόπια ακούγονται ακόμη φωνές δυσαρέσκειας ότι η Βουλγαρία εξακολουθεί να τιμά τους ήρωες της Εξέγερσης του Ιλίντεν του 1903. Χωρίς να αμφισβητεί τις πραγματικότητες της «Δεύτερης Εξέγερσης του Ιλίντεν», η χώρα μας υπερασπίζεται τη θέση ότι η απόφαση για τη δημιουργία του σύγχρονου μακεδονικού έθνους λήφθηκε στις 2 Αυγούστου 1944, γεγονός που εορτάζεται από τους γείτονές μας. Αφού όμως οι ήρωες και τα θύματα του 1903 είναι κοινοί, δεν πρέπει Βούλγαροι και Μακεδόνες να τους τιμούν μαζί;

Φωτογραφίες: bgnes, Ίβο Ιβανόφ, Κρατική Υπηρεσία Αρχείων

Μετάφραση: Ντενίτσα Σοκόλοβα

Текст на снимки:

Προκήρυξη για την αρχή της εξέγερσης στη Β΄ Επαναστατική Περιοχή της Μπίτολα, δεν χρειάζεται να σχολιάζεται η γλώσσα, στην οποία γράφτηκε. Η μακεδονική γλώσσα δεν είχε ακόμη διατυπωθεί το 1903.

Απέναντι από το κοινοβούλιο στα Σκόπια υπάρχει μνημείο της πρώτης συνεδρίασης της«Αντιφασιστικής Συνέλευσης για Απελευθέρωση του Λαού της Μακεδονίας».

Хиперлинк:

Илинденско-Преображенското въстание https://bnr.bg/radiobulgaria/post/100237684/110-godini-ot-ilindensko-preobrajenskoto-vystanie