Στις 27 Ιανουαρίου είναι η επέτειος από την Απελευθέρωση (1945) των κρατούμενων στο Στρατόπεδο Συγκέντρωσης Άουσβιτς, στην πολωνέζικη πόλη Οσβιέντσιμ. 10 χρόνια αργότερα ο ΟΗΕ ανακήρυξε την ημερομηνία αυτή για Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος. Αυτήν την ημέρα αποτίνουμε φόρο τιμής στα θύματα της ανθρώπινης σκληρότητας και επαγρυπνούμε για να μην επιτρέπουμε άλλες γενοκτονίες.

Το 1949 στην πόλη Γαλιλαία του Ισραήλ ιδρύθηκε μουσείο αφιερωμένο στο Ολοκαύτωμα και την εβραϊκή αντίσταση. Το μουσείο βρίσκεται στο κιμπούτς «Μπέιτ Λοχαμέι-Χα-Γκεταότ» (κιμπούτς των μαχητών από τα γκέτο), το οποίο δημιούργησαν πρώην μέλη της αντίστασης κατά των ναζιστών από την Πολωνία και την Λιθουανία και φέρει το όνομα του ποιητή, Ιτσχάκ Κατσενέλσον, θύμα του Άουσβιτς.

Διευθυντής του μουσείου υπήρξε για αρκετό καιρό η ερευνήτρια, Ανάτ Λίβνε, που μεγάλωσε στο κιμπούτς «Μπέιτ χα Σίτα», κοντά στην λίμνη της Γαλιλαίας, στο οποίο ζούσαν Εβραίοι από την Βουλγαρία. Ο παππούς της Ανάτ υπήρξε διευθυντής του εβραϊκού σχολείου «Ταρμούτ» στην Σόφια, όπου δίδασκε και η γιαγιά της έως το 1939. Η οικογένεια αυτή ήταν μεταξύ των ιδρυτών του κιμπούτς «Μπέιτ Λοχαμέι-Χα-Γκεταότ» στο οποίο διέμεναν παιδιά και νέοι από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης από όλη την Ευρώπη. Η μητέρα της Ανάτ έγινε κι αυτή δασκάλα ενώ η ίδια στράφηκε προς την Ιστορία γιατί την ενδιέφερε να βρει απάντηση στο παράδοξο ερώτημα «γιατί οι Εβραίοι της Πολωνίας, όπως ο πατέρας της δεν τα κατάφεραν να σωθούν από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης ενώ οι Εβραίοι της Βουλγαρίας μπόρεσαν».

Η στάση της Ανάτ προς τις πομπώδεις και επιδεικτικές τελετές για τα βάσανα των Εβραίων ήταν αρνητική και δεν ήταν κοινώς αποδεκτή. Έγινε μάλιστα αιτία να την απολύσουν από την δουλειά της στο Μουσείο. Εκείνη όμως συνεχίζει να πιστεύει πως όσοι επιβίωσαν από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης δεν έχουν ξεπεράσει ακόμα τις τραυματικές τους εμπειρίες και παλεύουν με ένα αίσθημα ενοχής πως έμειναν ζωντανοί ενώ άλλοι έχουν πεθάνει. Και θεωρεί κατάχρηση το να τους αναγκάζουν να διηγούνται τις ταπεινώσεις που υπέστηκαν. Φυσικά η Ανάτ δεν θεωρεί πως πρέπει να ξεχάσουμε τα όσα συνέβησαν, αλλά είναι πεπεισμένη πως είναι καλύτερα να τα αναλύουμε μέσα από την τέχνη ή μέσω συνεδρίων.

Από την δουλειά της στο μουσείο η Ανάτ θυμάται έντονα κάποια αρχειακά υλικά που διασώθηκαν σε ένα μυστικό χώρο στο γκέτο της Βαρσοβίας.

«Στο γκέτο υπήρχαν κάποιοι νεαροί οι οποίοι δημιούργησαν την αντιστασιακή οργάνωση «Ντρορ», λέει εκείνη. Κατάφερναν να ξεγλιστρούν και έφερναν τρόφιμα, νέα από το μέτωπο, ακόμα και όπλα. Χρησιμοποιούσαν τρύπες στους φράχτες, την αποχέτευση, τούνελ και κατάφεραν να σωθούν».

Στο μουσείο βρίσκεται και ένα βαλιτσάκι με προσωπικά αντικείμενα και ντοκουμέντα του Εβραίου από την Πολωνία, Χένρικ Γκόλμτσμιθ (1878-1942), πιο γνωστός με το ψευδώνυμο Γιάνους Κόρτσακ, ο οποίος ήταν γιατρός και συγγραφέας. Γεννημένος στην Βαρσοβία, ανύπαντρος και χωρίς απογόνους, αφιέρωσε την ζωή του στον αγώνα για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των παιδιών και πέθανε σε θάλαμο αερίων, μαζί με τα παιδιά από το ορφανοτροφείο το οποίο διηύθυνε, στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Τρεμπλίνκα (100 χλμ. από την Βαρσοβία).

«Ο Κόρτσακ πίστευε πως οι μεγάλοι πρέπει να ενδιαφέρονται και να ακούνε την γνώμη των παιδιών, λέει η Ανάτ. Έγραφε παραμύθια και θεωρούσε πως, ανεξάρτητα από την εθνικότητά του, κάθε παιδί αξίζει να είναι ευτυχισμένο. Παρουσίαζε ραδιοφωνική εκπομπή στην οποία συμμετείχαν και παιδιά. Στο στρατόπεδο έδινε θάρρος στα παιδιά και τον σέβονταν ακόμα και οι δεσμοφύλακες. Στο βαλιτσάκι του το οποίο έσωσαν αντιστασιακοί από την «Ντρορ» υπήρχε ένα ημιτελές έργο του Κόρτσακ με παιδαγωγική θεματολογία».

Κείμενο: Φένια και Ίσκρα Ντεκαλό

Επιμέλεια και Μετάφραση: Αγάπη Γιορντανόβα