Οι άντρες ζωγράφοι της Βουλγαρίας είναι γνωστοί σε όλο τον κόσμο – ο Β. Ντ. Μάιστορα, ο Κ. Στάρκελοβ, ο Ζ. Μπογιατζίεβ, ο Ι. Μίλεβ, ο Ντ. Ουζούνοβ και τόσοι άλλοι μεταξύ των οποίων και ο Τσέχος Ι. Μάρκβιτσκα ο οποίος σπούδασε ζωγραφική στην Πράγα και το Μόναχο και έπειτα ήρθε, πρώτα το 1881, στο Πλόβντιβ και έπειτα, το 1889, στην Σόφια για να είναι δάσκαλος στην απελευθερωμένη Βουλγαρία και έθεσε τα θεμέλια της Σχολής Καλών Τεχνών στην χώρα μας.

Τι γίνεται όμως με τις γυναίκες σ’ αυτήν την περίοδο; Έχουν πρόσβαση στο να ζωγραφίζουν, να κάνουν εκθέσεις; Πως τις αντιλαμβάνεται η κοινωνία και το κοινό; Πως ζούσαν στις αρχές του 20ού αιώνα και πως στην σοσιαλιστική Βουλγαρία; Την απάντηση μπορούμε να βρούμε στο άλμπουμ (στα βουλγάρικα και αγγλικά) «50 γυναίκες στην βουλγάρικη ζωγραφική» που παρουσίασαν πρόσφατα η επιμελήτρια της μόνιμης έκθεσης της Εθνικής Πινακοθήκης, Μιλένα Μπάλτσεβα-Μπόζκοβα και ο ιστορικός τέχνης Τσαβντάρ Ποπόβ, που διδάσκει στην Ακαδημία και στο Πανεπιστήμιο της Σόφιας.

Στην αρχή οι γυναίκες ζωγράφοι ήταν κόρες και σύζυγοι κοινωνικών παραγόντων με πρώτη ανάμεσά τους την πριγκίπισσα Ευδοκία. Τα έργα τους αρχικά υποτάσσονταν στον ακαδημαϊσμό αλλά έπειτα άρχισαν να πειραματίζονται με τον σουρεαλισμό, τον συμβολισμό, την σετσεσιόν, τον εξπρεσιονισμό κ.ά. Βρήκαν την θέση τους στους κύκλους των καλλιτεχνών και των διανοούμενων και κέρδισαν τον σεβασμό και την αναγνώρισή τους. Άρχισαν να διεκδικούν δικαίωμα στην ελεύθερη σκέψη και στην έκφραση. Μετά το 1944 άλλες υπηρέτησαν τον σοσιαλιστικό ρεαλισμό και άλλες επέλεξαν τον δρόμο της αντίστασης με όλες τις συνέπειες. Σήμερα έχουμε την δυνατότητα να ρίξουμε μια ματιά στο έργο κάποιων εκπροσώπων τους από τον 20ό αιώνα.

Ήδη από το 1928 στο πλαίσιο του Συλλόγου των Βουλγάρων γυναικών με ανώτατες σπουδές δημιουργήθηκε τομέας Γυναίκες Ζωγράφοι. Για τις πρωτοπόρες η ζωγραφική από χόμπι σιγά σιγά μετατράπηκε σε επάγγελμα για να φτάσουμε μέχρι σήμερα όταν οι καλλιτέχνιδες παλεύουν να επιβιώσουν σύμφωνα με τους νόμους της ελεύθερης αγοράς. Τα έργα τους είναι πλούσια σε ιδέες, ηθικές και αισθητικές αξίες. Εμπνέονται από τους θρύλους και τα παραμύθια, απεικονίζουν τον καθημερινό βίο και το φολκλόρ. Δεν λείπει και το δύσκολο πεδίο του πορτρέτου ενώ τα αυτοπορτρέτα τους δείχνουν γυναίκες μποέμ, κοσμοπολίτικες και μας επιτρέπουν να ρίξουμε μια ματιά στα ατελιέ τους. Μέσα από τα έργα τους μπορούμε να καταλάβουμε και τα κοινωνικά προβλήματα της εποχής.

«Μια από τις πρώτες βουλγάρες ζωγράφους ήταν η Ελισαβέτα Κόνσουλοβα Βάζοβα, σύζυγος ενός από τους αδερφούς του Ιβάν Βάζοβ, λέει για το Ράδιο Βουλγαρία η κυρία Μπάλτσεβα. Σαν μέλος οικογένειας με κύρος είχε την δυνατότητα για διεθνή αναγνώριση, ήταν ιδρυτικό μέλος κοινωνικών θεσμών και αρθρογραφούσε σε βουλγάρικα και ξένα περιοδικά. Την ίδια περίοδο έδρασαν η Βέρα Νέντκοβα και η Βέρα Λούκοβα ενώ η Μιλένα Γιόιτς, η οποία είναι εν ζωή, είναι η μόνη Βουλγάρα ζωγράφος της οποίας έργο βρίσκεται στο Μουσείο Γυναικών Ζωγράφων στην Ουάσινγκτον. Υπάρχουν επίσης και γυναίκες ζωγράφοι με ξένη καταγωγή που όμως έχουν συμβάλλει στην ανάπτυξη της βουλγάρικης ζωγραφικής. Τέτοιες είναι οι περιπτώσεις της Λίκα Γιάνκο (εν ζωή), που έχει αλβανική καταγωγή και το 1999 το Αμερικανικό Βιογραφικό Ινστιτούτο (American Biographical Institute) την ψήφισε για Γυναίκα της Χρονιάς και η Σουλτάνα Σουρουζόν που έχει εβραϊκή καταγωγή και από το 1953 έως τον θάνατό της το 1962 έζησε στο Ισραήλ. Τα έργα της Γιάνκο ήταν απαγορευμένα στην χώρα μας για πάνω από 20 χρόνια αλλά το σκάνδαλο γύρω από την «ανυπακοή» της στην εξουσία την έκανε ιδιαίτερα δημοφιλή. Για να πραγματοποιηθεί η έκθεση μελετήσαμε αρχεία της Εθν. Πινακοθήκης, της Αστικής της Σόφιας, των πινακοθηκών στο Πλόβντιβ, την Στάρα Ζαγκόρα, το Σλίβεν, το Γιάμπολ και το Πάζαρτζικ. Μας βοήθησαν και ιδιώτες συλλέκτες ενώ ο πρίγκιπας Νικίτα Λομπανόβ-Ροστόβσκι που γεννήθηκε στην Βουλγαρία έκανε μια δωρεά η οποία μας έδωσε ώθηση να ξεκινήσουμε». 

Φωτογραφίες: ΒΤΑ

Επιμέλεια και μετάφραση: Αγάπη Γιορντανόβα