Για τα Αναστενάρια - αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο

Τα Αναστενάρια είναι τελετή που εκτελείται από μια κλειστή κοινωνία εδώ και αιώνες και καλύπτεται από μυστικισμό. Το 2009 τα Αναστενάρια συμπεριλήφθηκαν στην Λίστα της ΟΥΝΕΣΚΟ για την Άυλη Κληρονομιά και στην Εθνική Αντιπροσωπευτική λίστα της Άυλης Κληρονομιάς «Ζωντανοί ανθρώπινοι θησαυροί – Βουλγαρία».

Πολλοί επιστήμονες συνδέουν αυτήν την πρακτική με τους Θράκες αν και δεν υπάρχουν ακριβείς πηγές για την προέλευση των μυστηρίων. Οι πληροφορίες που σήμερα είναι εύκολο να βρεθούν αφορούν την φαινομενολογία της γιορτής αλλά το νόημα μεταδίδεται από τους ηλικιωμένους αναστενάρηδες σε άτομα που νιώθουν αληθινό δεσμό με τις τελετουργίες και την κοινότητα που τις εξασκεί.

Τα Αναστενάρια διατηρούνται σαν έθιμο σε κάμποσα χωριά της Στράντζα (ΝΑ Βουλγαρία) και στην Βόρεια Ελλάδα, μεταξύ προσφύγων από την Ανατολική Θράκη. Οι αναστενάρηδες χορεύουν πάνω στα κάρβουνα στην γιορτή των Αγ. Αγ. Κωνσταντίνου και Ελένης στις 3 Ιουνίου (με το παλιό ημερολόγιο). Στις αρχές του 20ού αιώνα το έθιμο κατακρινόταν από την εκκλησία σαν δαιμονισμός ενώ τον καιρό του σοσιαλιστικού καθεστώτος απαγορεύτηκε από το κράτος. Στην Βουλγαρία αναγεννήθηκε μετά το 1989 ενώ στην Ελλάδα κάποια στοιχεία έχουν τροποποιηθεί.

Το θάρρος να μπαίνεις στην φωτιά μεταδίδεται κληρονομικά», λέει ο Γκεόργκι Ηλίεβ που κατάγεται από 2 σόγια αναστενάρηδων που μετοίκησαν στα χωριά Κωστή και Μπροντίλοβο από την Ανατολική Θράκη το 1913. Ο Γκεόργκι είναι παραδοσιακός τραγουδιστής, προεδρεύει της Θρακικής Λέσχης «Άγ.Άγ. Κωνσταντίνος και Ελένη» στην πόλη Τσάρεβο, κοντά στο Αχτόπολ (βουλγ. Μαύρη θάλασσα) και διευθύνει το Παραδοσιακό ανσάμπλ «Χασεκία». Πρόκειται για έναν νέο άνθρωπο, από τους λίγους που εξασκούν την πρακτική των Αναστεναρίων στην τελετουργική του ολότητα.

«Πολλοί συνδέουν τα Αναστενάρια με τον χορό μέσα στην φωτιά αλλά αυτό δε είναι όλο, λέει εκείνος. Υπάρχουν στοιχεία που είναι βασικά για την τελετουργία. Οι παλιές πηγές λένε πως τα Αναστενάρια ξεκίνησαν από το χωριό Κωστή. Εκεί το έθιμο ήταν πολύ εξαπλωμένο και το τηρούσαν με ευλάβεια. Εγώ ένιωσα συνδεδεμένος με την τελετουργία πριν από 15 χρόνια όταν ξαφνικά έχασα και τους 2 παππούδες μου σε σύντομο χρονικό διάστημα. Ήρθα σε επαφή με τους διοργανωτές της γιορτής στο Κωστή και παραβρέθηκα. Δεν θυμάμαι τι ακριβώς με έκανε να μπω στην μεγάλη φωτιά, απλά το έκανα. Είμαι ευγνώμων στους ανθρώπους που μου έχουν αποκαλύψει κομμάτια του μυστηρίου. Έμαθα πολλά από φίλους μου στην Βόρεια Ελλάδα που είναι απόγονοι προσφύγων από τα χωριά Κωστή και Μπροντίλοβο. Στην αρχή με δέχτηκαν δύσκολα αλλά οι άνθρωποι αυτοί έχουν κριτήρια με τα οποία αποφασίζουν σε ποιόν να αποκαλύψουν και τι. Κάποια πράγματα έμαθα από τους συγγενείς μου – η γιαγιά μου ήταν αναστενάρισσα και εξασκούσε το τελετουργικό αλλά η κόρη και η νύφη της αν και κατείχαν την γνώση των μυστηρίων δεν είχαν την δυνατότητα να την εξασκούν λόγω της απαγόρευσης. Αυτές οι δυο γυναίκες μετέδωσαν την παράδοση στην γιαγιά μου αλλά περισσότερο σαν διήγηση για τον τρόπο με τον οποίο συμβαίνουν τα πράγματα. Τα Αναστενάρια κατά τη γνώμη μου προέρχονται από τους Θράκες αλλά κατά τον εκχριστιανισμό του ντόπιου πληθυσμού συνδέθηκαν με την νέα θρησκεία διατηρώντας μόνο στοιχεία τα οποία ο Χριστιανισμός δεν απωθούσε».

Ο Γκεόργκι μας διηγήθηκε για την πρώτη του επίσκεψη στα μέρη των αναστενάρηδων στην Ελλάδα.

«Η πρώτη μου σκέψη όταν τους είδα να χορεύουν στα κάρβουνα ήταν «γιατί έχουμε επιτρέψει να χάσουμε τόσο πολλή από την γνώση για την τελετουργία αυτή», λέει εκείνος. Στην συνέχεια ξόδεψα πολλές δυνάμεις και πόρους για να αναγεννήσω βασικά στοιχεία και να γίνουν γνωστά σε μεγαλύτερο κύκλο ανθρώπων. Δεν πρόκειται για παράσταση, δεν μας ενδιαφέρει να μας χειροκροτήσουν, οι θεατές της τελετουργίας δεν είναι κοινό. Ο καθένας το κάνει για τον εαυτό του. Εγώ θεωρώ αποστολή μου να συγκεντρώσω τον άγραφο κανόνα για να μπορούν τα Αναστενάρια στην Βουλγαρία να ξαναπάρουν την αυθεντική τους μορφή».

Τα Αναστενάρια στο παρελθόν ξεκινούσαν από τον Ιανουάριο – την ημέρα του Αγίου Βασιλείου, ο οποίος είναι ιδιαίτερα τιμώμενος από τους αναστενάρηδες. Η επόμενες σημαντικές ημερομηνίες ήταν οι γιορτές του Αγ. Αντωνιου, του Αγ. Αθανασίου και του Αγ. Ευθυμίου. Την Κυριακή πριν των Αγ. Αγ. Κωνσταντίνου και Ελένης διοργανώνονταν το πανηγύρι του Βλάχοβ ντολ, έπειτα ακολουθεί η γιορτή της μητέρας (αυτοκρατόρισσας) και του γιού (αυτοκράτορα) που είναι και η βασική για τους αναστενάρηδες, το καλοκαίρι σημαντικές είναι οι γιορτές του προφήτη Ηλία, του Αγ. Παντελεήμωνα, της γέννησης του Αγ. Ιωάννη Προδρόμου.

«Το μέρος στο οποίο γιορτάζεται το πανηγύρι του Βλάχοβ ντολ είναι μοναδικό, λέει ο Γκεόργκι. Έχει απίθανη ενέργεια και είναι εμβληματικό για την Στράντζα και τα Αναστενάρια. Θεωρείται πως πρόκειται για την κοιτίδα της τελετουργίας».

Φέτος στις 3 Ιουνίου, στην γιορτή του Κωνσταντίνου και της Ελένης, λόγω του κορονοϊού θα υπάρξουν περιορισμοί όσον αφορά την συγκέντρωση πλήθους θεατών. Το έθιμο στο χωριό Μπάλγκαρι θα τελεστεί σε πολύ στενό κύκλο.

«Σ΄αυτό το χωριό στο παρελθόν μαζεύονταν για την γιορτή 5 000 – 6 000 άτομα, λέει ο Γκεόργκι. Υπάρχουν στιγμές που η ατμόσφαιρα είναι αποπνικτική. Αυτό όμως δεν είνα καλό για το τελετουργικό, ενοχλεί τους μύστες. Γι΄αυτό οι αναστενάρηδες προτιμούν να μην παρευρίσκονται πολλοί άνθρωποι. Αυτοί που η μοίρα τους είναι να βρεθούν σε έναν τέτοιο ιερό τόπο πρέπει να είναι ταπεινοί. Να μην φέρονται σαν παντογνώστες, να μην είναι αλαζόνες, να θέλουν να κατανοήσουν και να είναι πνευματικά έτοιμοι για ένα τέτοιο βίωμα».