Όπως πολλές λαϊκές γιορτές, η Ημέρα της Γιαγιάς (Ημέρα των Μαιών) ή Μπάμπιντεν, γιορτάζεται σε δύο ημερομηνίες – 8 Ιανουαρίου με το νέο ημερολόγιο, και 21 Ιανουαρίου – με το παλιό. Σύμφωνα με την παραδοσιακή αντίληψη, είναι η τελευταία γιορτή της τριάδας «Βοντίτσι (Θεοφάνεια), Ημέρα του Αγίου Ιωάννη και Μπάμπιντεν» – όλο έθιμα που σχετίζονται με τελετουργικό λούσιμο.

Σε αντίθεση με τις πρώτες δύο, που είναι μεγάλες γιορτές τόσο στο εκκλησιαστικό, όσο στο λαϊκό εορτολόγιο, το Μπάμπιντεν είναι εξ’ ολοκλήρου ειδωλολατρική γιορτή. Περίεργο είναι ότι όταν η Βουλγαρική Ορθόδοξη Εκκλησία καθιερώνει το Γρηγοριανό Ημερολόγιο και οι εκκλησιαστικές γιορτές μεταθέτονται κατά 13 ημέρες, το ίδιο συμβαίνει και με το Μπάμπιντεν. Σε κάποιους οικισμούς αρχίζουν να το γιορτάζουν στη νέα ημερομηνία, αλλά σε πολλά μέρη τηρούν την παλιά. Το τελευταίο ισχύει και για τις γυναίκες του χωριού Λόζεν. Το χωριό βρίσκεται στους πρόποδες του βουνού Λόζενσκα, σε απόσταση 17 χιλιομέτρων από την πρωτεύουσα, όπου δουλεύουν πολλοί από τους κατοίκους του.

Οι άνθρωποι εδώ τηρούν τα παλιά έθιμα. Γιορτάζουν και το Μπάμπιντεν, έστω και με κάποια εκσυγχρονισμένα στοιχεία. Τις τελετές σήμερα κάνουν στον πολιτιστικό σύλλογο, όπου συγκεντρώνονται νεαρές μητέρες, ηλικιωμένες γυναίκες και παιδιά. Οι βασικές συμμετέχουσες είναι από τη φολκλορική ομάδα, που καθοδηγείται από τη δημοφιλή δημοτική τραγουδίστρια Σνέζκα Μπορίσοβα. Να τι διηγείται η ίδια για το Μπάμπιντεν στη γενέτειρά της:

«Είναι μια πολύ ωραία γιορτή, με την οποία δείχνεται σεβασμός για τις γιαγιάδες-μαίες, για τις προσπάθειες τους, για το ότι βοηθούν να αρχίσει μια νέα ζωή. Από ανέκαθεν το Μπάμπιντεν γιορτάζεται στο Λόζεν με το παλιό ημερολόγιο. Όπως παντού, οι νεαρές μητέρες, που γέννησαν τα παιδιά τους το τελευταίο έτος, ρίχνουν νερό στη γιαγιά για να πλύνει τα χέρια της και της χαρίζουν μαντίλι και σαπούνι. Εκείνη, με τη σειρά της, δένει στα παιδιά κολιέ, στο οποίο αρμαθιάζονται κόκκινες καραμέλες, σκόρδο και κάποιο σημάδι, συνήθως κάποιο παραδάκι. Πριν, όταν στο Λόζεν υπήρχε μαιευτήριο, προσκαλούσαμε και τη μαία. Σήμερα προσκαλούμε την παιδίατρο. Κάθε νύφη έχει ετοιμάσει κάτι – τυρόπιτα, γλυκά. Παίζουμε «τον χορό της γιαγιάς», τραγουδούμε. Στήνουμε χορό νέες και ηλικιωμένες γυναίκες, πράγματι γίνεται μεγάλο γλέντι. Μέχρι και σήμερα στο έθιμο συμμετέχουν μόνο γυναίκες. Εάν κάποιος άνδρας αποφασίσει να έρθει, είναι ευπρόσδεκτος, αλλά είναι γνωστό ότι αυτό είναι γυναικεία γιορτή.»

Κάποτε η γιαγιά του Λόζεν γύριζε τα σπίτια, για να λούσει τελετουργικά τα παιδιά και να τους χαρίσει τα πολύχρωμα κολιέ, που κατασκεύαζε μόνη της. Τώρα τα φυλαχτά για υγεία και καλή τύχη κατασκευάζονται στον πολιτιστικό σύλλογο. Το αρμάθιασμα καραμελών και σκόρδου σε γαλανόλευκη ή κοκκινόλευκη κλωστή είναι ντόπια παράδοση. (Σε άλλα μέρη οι γιαγιάδες φέρουν βούτυρο και μέλι, μαλλί και κουλουράκια). Στο Λόζεν, αφού ρίξουν νερό στη γιαγιά για να πλύνει τα χέρια της, εκείνη παίρνει μπουκέτο γερανιού, το βουτάει στη χύτρα με νερό, ραντίζει πάνω στα κεφάλια των παιδιών και λέει: «Πόσες σταγόνες του νερού, όσα παιδιά στο γένος!»

Η Σνέζκα Μπορίσοβα θυμάται και πολύ διασκεδαστικές στιγμές, που σχετίζονται με το Μπάμπιντεν, στο Εθνικό Παραδοσιακό Συγκρότημα «Φίλιπ Κούτεφ», του οποίου ήταν μέλος για πολλά χρόνια.

«Όταν εργαζόμουν στο συγκρότημα «Φίλιπ Κούτεφ», είχε παράσταση «Μπάμπιντεν», η οποία έδειχνε τι ήταν το έθιμο στη λαογραφική περιοχή της Θράκης. Εκεί ένας άνδρας προσπαθούσε να αναμειχτεί στην γιορτή, αλλά οι γυναίκες άρχιζαν να τον τραβάνε και εκείνος στο τέλος έμεινε μόνο με τα εσώρουχά του. Στο Λόζεν δεν έχω δει να διώχνουν τους άνδρες ή να τους κοροϊδεύουν με κάποιο τρόπο. Αλλά ξέρω ότι σε άλλα μέρη υπήρχε τέτοια παράδοση. Το Μπάμπιντεν γιορτάζαμε και στο συγκρότημα μαζί με τις άλλες τραγουδίστριες. Είχα την τύχη να δουλεύω με κάποια από τα μεγάλα ονόματα στην πρώτη σύνθεση της χορωδίας, που επιλέχθηκαν από τον Φίλιπ Κούτεφ κατά την ίδρυσή της. Κάποιες απ’ αυτές ήταν τότε συνταξιούχοι, για παράδειγμα με διόρισαν στη θέση της Βέρκα Σίντεροβα. Για εκείνη έλεγαν ότι ήταν πολύ δραστήρια όταν γιόρταζαν το Μπάμπιντεν, έκανε αληθινή παράσταση. Μου ήταν πολύ ενδιαφέρον να ακούω αναμνήσεις από το παρελθόν. Εκείνη την ημέρα οι τραγουδίστριες, που είχαν εγγόνια, έκαναν τραπέζι, μαζευόμασταν. Αυτές οι γυναίκες, οι πρώτες τραγουδίστριες, έφεραν το φολκλόρ στην καρδιά τους, έφεραν τις παραδόσεις, τα έθιμα των γενετειρών τους. Είμαι πεπεισμένη ότι είναι κάτι που δεν μπορείς απλώς να μάθεις. Πρέπει μόνος σου να βιώσεις το έθιμο. Για μένα είναι μεγάλη τύχη ότι γεννήθηκα στο Λόζεν, όπου διατηρούνται οι παραδόσεις. Έχω μεγαλώσει με τις παραδόσεις.»

Φωτογραφίες: πρ. αρχείο

Μετάφραση: Ντενίτσα Σοκόλοβα