Στις 9 Σεπτεμβρίου πριν από 75 χρόνια σημάνθηκε το τέλος του Τρίτου Βασιλείου της Βουλγαρίας η οποία μετατράπηκε σε Λαϊκή Δημοκρατία. Πρόκειται για δυο διαμετρικά αντίθετα καθεστώτα που διαχώρισαν τον βουλγάρικο λαό ο οποίος επηρεάζεται ακόμα και σήμερα από τον απόηχο των γεγονότων του 1944.

Κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, μετά την μάχη του Στάλινγκραντ (07.1942 – 02.1943), η Σοβιετική Ένωση πέρασε στην αντεπίθεση και τον Αύγουστο του 1944 έφτασε ως την Ρουμανία. Τότε η Βουλγαρία, η οποία είχε καθυστερήσει όσο μπορούσε και δη ένα περίπου χρόνο την είσοδό της στον πόλεμο με την ελπίδα να αποφύγει την συμμετοχή της, αναγκάστηκε να διακόψει τις σχέσεις της με το Τρίτο Ράιχ με την ελπίδα να διασώσει την αυτοκυριαρχία της.

Αυτό όμως δεν συνέβη. Παρ’ ότι ό όρος της Σοβιετικής Ένωσης είχε τηρηθεί εκείνη δεν διέκοψε τις επιθετικές της ενέργειες και ανήμερα της 9^ης Σεπτεμβρίου η μόλις διορισμένη νέα βουλγάρικη κυβέρνηση με επικεφαλή τον Κωνσταντίν Μουραβίεβ έγινε θύμα πραξικοπήματος από την πλευρά του Πατριωτικού Μετώπου με την υποστήριξη του Τρίτου Ουκρανικού Μετώπου του Κόκκινου Στρατού. Πρωθυπουργός της Βουλγαρίας έγινε ο Κίμων Γκεοργκίεβ, στρατιωτικός που συμμετείχε πριν από αυτό σε άλλα δυο πραξικοπήματα και πέρασε από την ακροδεξιά φάλαγγα της πολιτικής στην αριστερά.

Αυτή είναι η στιγμή που η Βουλγαρία κίνησε στο δρόμο της «σοσιαλιστικής ανάπτυξης». Η αρχή αυτής της διαδικασίας σημαδεύτηκε από δεκάδες εκτελέσεις χωρίς δίκη μέχρι την δημιουργία του Λαϊκού Δικαστηρίου (12.1944 – 04.1945). Οι νεκροί, σε διάφορες πηγές, κυμαίνονται από 15 000 έως 40 000 άτομα ενώ το Λαϊκό Δικαστήριο ανακοίνωσε 9 550 καταδίκες από τις οποίες οι 2 730 θανατικές και οι 305 ισόβιες. Σαν «εχθροί του λαού» κρίθηκαν υπουργοί, βουλευτές, στρατηγοί, δημοσιογράφοι, τραπεζίτες, δήμαρχοι, ιερωμένοι, δάσκαλοι, γαιοκτήμονες.

Τέτοιες άδικες πρακτικές,κινητοποιημένες από άλλες πολιτικές δυνάμεις, είχαν πάρει και νωρίτερα αθώες ζωές για τις οποίες θρηνούν οι Βούλγαροι και σήμερα μιας και πρόκειται για εκλεκτούς διανοούμενους και καλλιτέχνες με διαχρονική σημασίας έργο όπως ήταν οι ποιητές Γκέο Μίλεβ και Νικόλα Βαπτσάροβ ή ο δημοσιογράφος εβραϊκής καταγωγής Ιώσηφ Χερμπστ.

Η περίοδος γύρω από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο παραμένει οδυνηρό θέμα για τους Βουλγάρους που δεν ξεχνούν τις ιστορίες των συγγενών τους. Οι μαρτυρίες όσων βίωσαν την καταπίεση συμπληρώνονται από τα αρχεία του απολυταρχικού καθεστώτος που βγήκαν στην επιφάνεια μετά το 1989. Πριν από αυτήν την χρονιά η 9^η Σεπτεμβρίου ήταν μια γιορτή υπερηφάνειας γιατί μιλούσε για την νίκη κατά του ναζισο-φασισμού και του καπιταλισμού. Περίπου 50 χρόνια οι Βούλγαροι έχτιζαν μια «δίκαια κοινωνία». Σήμερα όμως οι πολίτες ανοιχτά μπορούν να δηλώσουν πως συνδέουν αυτήν την μέρα με ένα πραξικόπημα που κατέβαλε την δημοκρατία στην χώρα μας και με μια κατοχή που το ακολούθησε από την πλευρά της Σοβιετικής Ένωσης (1944 – 1947).

Γι’ αυτό ακριβώς και οι Βούλγαροι ενοχλούνται όταν η Ρωσία διατείνεται ότι «ελευθέρωσε» την Ανατολική Ευρώπη από τον Ναζισμό όπως το έκανε με την έκθεση που διοργάνωσε στην Σόφια η Ρώσικη Πρεσβεία με τίτλο «75 χρόνια από την απελευθέρωση της Ανατολικής Ευρώπης από τον Ναζισμό». Η επίσημη θέση της βουλγάρικης κυβέρνησης όπως την διατύπωσε πρόσφατα το υπουργείο Εξωτερικών είναι ότι «η 9^η Σεπτεμβρίου και οι επιπτώσεις της είναι αντικείμενο μελέτης των ιστορικών οι οποίοι είναι οι μόνοι που μπορούν να αποφανθούν για την επίδραση αυτών των γεγονότων στην ανάπτυξη της Βουλγαρίας τον 20ό αιώνα».

Από το υπουργείο συμβούλεψαν την Ρώσικη Πρεσβεία «να μην λαμβάνει θέση σχετικά με μια αμφιλεγόμενη υπόθεση η οποία δίνει προνόμια μόνο σε έναν πολιτικό κύκλο στην Βουλγαρία» και προσδιόρισαν αυτήν την συμπεριφορά σαν «ανάμειξη στον εσωπολιτικό διάλογο της χώρας μας». Από την ρώσικη πλευρά ανταπάντησαν ότι η έκθεση έχει σαν σκοπό να ενημερώσει την βουλγάρικη κοινή γνώμη με σχετικά άγνωστο αρχειακό υλικό και δεν έχει καμία σχέση ούτε με την σημερινή εσωτερική αντιπαράθεση μεταξύ των βουλγάρικων αριστερών και δεξιών πολιτικών δυνάμεων ούτε αφορά κάποιες από αυτές».

Η ερμηνεία αυτών των γεγονότων δεν μπορεί να είναι μονοσήμαντη και δεν μπορεί να αγνοεί την αλληλουχία που τα προκάλεσε, τις αιτίες και τις επιπτώσεις. Επίσης πρέπει να είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη ως προς τα συναισθήματα που προκαλεί στα διαφορετικά κοινωνικά στρώματα ένας τέτοιος διάλογος. Είμαστε ακόμα μακριά από την αντικειμενικότητα αλλά δεν υπάρχει μάλλον κανείς που να αμφισβητεί ότι όσα συνέβησαν την δεκαετία του ’40 σημάδεψε την εξέλιξη της βουλγάρικης κοινωνίας και θα συνεχίσει να μας επηρεάζει στο μέλλον.

Μετάφραση: Αγάπη Γιορντανόβα