Δε γοητεύθηκε από την περιοχή του Τραν μόνο εκείνος που δεν έχει πάει εκεί. Για το παρελθόν και το παρόν αυτού του «μη επεξεργασμένου διαμαντιού» της Βουλγαρίας, μιλάμε με τον πατριώτη Ασέν Μλαντένοφ, ένατη γενιά κάτοικο του Τραν. Για 30 χρόνια έχει συλλέξει λέξεις και εκφράσεις από το τοπικό ιδίωμα και δημιούργησε το μοναδικό λεξιλόγιο «Οι λέξεις του Τραν» που περιέχει 8300 λέξεις από διαφόρους τομείς της ζωής:

Αρχίζοντας από τους κάμπους, το δασός και τα εργαλεία, τη δαιμονολογία, το ζωικό και το φυτικό κόσμο, έχω συγκεντρώσει όλα - λέει ο Ασέν Μλαντένοφ και μέσω από τη γλώσσα μας οδηγεί στην νοοτροπία. Έτσι όπως συνέλλεγα το υλικό για το λεξικό, έφθασα στην λέξη «αλέτρι». Ρώτησα τον ξάδελφό μου, 94 ετών, για το όνομα ενός από τα μέρη του. Με κοίταξε και είπε: «Το ήξερα, αλλά το ξέχασα. Πρέπει να ρωτήσουμε κάποιον ηλικιωμένο». Τέτοια είναι η αισιοδοξία των κατοίκων του Τραν.

Ίσως αυτή η αισιοδοξία βοηθάει τους ντόπιους να επιβιώσουν στις δύσκολες περιόδους της ιστορίας μας, που επηρέασαν πολύ την περιοχή αυτή . Στον χάρτη του Τραν ο Μλαντένοφ μου έδειξε από πού περνά η νέα συνοριακή γραμμή του 1919 με τη Σερβία, σύμφωνα με τη Συνθήκη του Νεϊγύ, μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τότε η Βουλγαρία έχασε ένα σημαντικό μέρος των εδαφών της, μεταξύ των οποίων 10-12 χωριά της περιοχής του Τραν, που παραμένουν στη Σερβία. Για τη νέα συνοριακή γραμμή μιλά ο Ασέν Μλαντένοφ:

Τα σύνορα περνούσαν από την κορυφογραμμή μας - ένας Γάλλος καβάλα σε άλογο και με ένα μπαστούνι, είπε: «Όπου δείξει το μπαστούνι μου, εκεί θα περνάει η γραμμή.» Αυτός είναι ο τρόπος, με τον οποίο καθορίζουν τα συνοριακά σημεία. Στο χωριό Στρεζιμίροβτσι, όπου βρίσκεται σήμερα η μεθοριακή διάβαση με τη Σερβία, υπάρχει ένα σπίτι χωρισμένο στα δύο. Το ίδιο συμβαίνει και σε άλλα χωριά και μόνο φαντάζομαι πώς το δέχθηκαν οι κάτοικοι – τότε δεν είχα γεννηθεί ακόμα. Αλλά παρακολούθησα τις πρώτες συναντήσεις το 1956 στα σύνορα. Δύσκολες στιγμές όταν συναντιόνταν οικογένειες, χωρισμένες από τις δυο πλευρές της συνοριακής γραμμής.

Σήμερα περίπου 4900 άνθρωποι ζουν στο Τραν. Στα καλύτερα χρόνια η κατάσταση εδώ ήταν διαφορετική, συνεχίζει ο συνομιλητής μου:

Μεταξύ των πολέμων οι κάτοικοι ήταν 56000. Πριν τη αναγκαστική απαλλοτρίωση και τη δημιουργία κρατικών αγροτικών συνεταιρισμών ήταν περίπου 50 000 άτομα. Σε 4 ή 5 χωριά στην περιοχή Κράιστε ζούσαν 3500 άτομα. Τώρα οι κάτοικοί τους είναι 12 ηλικιωμένοι. Ωστόσο, ο αέρας στην περιοχή αυτή είναι καταπληκτική.

Ίσως η φύση, το καθαρό και καλό φαγητό, ο αέρας και η ησυχία είναι το μυστικό της μακροζωίας των ντόπιων. Ανεξάρτητα από την υπέροχη φύση και την αρχαιολογική κληρονομιά της περιοχής του Τραν, όμως, ήδη από την εποχή του σοσιαλισμού μέχρι πρόσφατα ήταν έξω από τα αναπτυξιακά σχέδια της χώρας.

«Ξεχασμένοι από τον Θεό και την κυβέρνηση!», έτσι έλεγε για την περιοχή ο αρχηγός του κράτους κατά του ολοκληρωτικού καθεστώτος στη Βουλγαρία Τόντορ Ζίβκοφ, λέει ο Ασέν Μλαντένοφ. Δύο πράγματα έδιωξαν τους κατοίκους μας. Πρώτα η αναγκαστική απαλλοτρίωση και η δημιουργία κρατικών συνεταιρισμών το 1954-1956. Το δεύτερο - η επόμενη γενιά, όπως και εγώ, πήγαμε στις πόλεις και γίναμε εργαζόμενοι στη βιομηχανία. Τότε ήρθε η μεγάλη δημοκρατία. Ο πρόεδρος Ζέλιου Ζέλεφ έλεγε: «Τώρα θα γίνετε πλούσιοι!». «Πώς θα γίνουμε πλούσιοι, κύριε Πρόεδρε;» - «Θα γίνειπλήρης αποκατάστασητης γεωργικής γης» - απάντησε. Ενώ οι ντόπιοι, ήδη ηλικιωμένοι με μια σκαπάνη στα χέρια τους, κάποιοι και ανάπηροι, μπορούσαν να πουν μόνο «Ευχαριστούμε!»

Οι άνθρωποι εδώ είναι εργατικοί. Κάποτε το καλοκαίρι οι άνδρες πήγαιναν σε ξενιτιά, αλλά επέστρεφαν στις οικογένειές τους το χειμώνα. Μεταξύ των πολέμων σε κάθε σπίτι αποκτούσαν κατά μέσο όρο 7-8 παιδιά. Το καλοκαίρι οι γυναίκες φρόντιζαν τα παιδιά, τα ζωντανά, καλλιεργούσαν τη γη και το χειμώνα δούλευαν σε αργαλειό.

Οι κάτοικοι του Τραν αλληλοβοηθούνται, βεβαιώνει ο Ασέν Μλαντένοφ. - Όταν κατασκευάζεται ένα σπίτι για να γίνει η δουλειά γρήγορα, όλη η γειτονιά μαζεύεται και βοηθάει. Μετά τους πολέμους βοηθούσαν πρώτα τις χήρες.

Κάθε χωριό στην περιοχή του Τραν είναι περίφημο με τους τεχνίτες του, ειδικούς σε μια συγκεκριμένη χειροτεχνία ή επάγγελμα, λέει ο Ασέν Μλαντένοφ. Στο χωριό Βιντράρ ήταν ειδικοί στην επισκευή των στεγών, στο Γκλαβάνοβτσι ήταν ξακουστοί με εργασίες με το γύψο, στο Μπούσιντσι είναι περίφημοι με την κεραμική τους, στο Σίπκοβιτσα ζούσαν οι οικοδόμοι. Για το χτίσιμο σπιτιών μαζεύονταν όλοι οι τεχνίτες σε μια ομάδα. Έτσι οι κάτοικοι του Τραν έχτισαν το Δικαστικό Μέγαρο, το Βασιλικό Ανάκτορα, λέει ο Ασέν Μλαντένοφ.

Μετάφραση: Πένκα Βέλεβα

Φωτογραφίες: Μιγκλένα Ιβανόβα και προσωπικό αρχείο του Ασέν Μλαντένοφ