Όταν το 1985, βγήκε το μυθιστόρημα του Ιβάιλο Πετρόφ, «Ενέδρα για λύκους», υπήρχαν αμφιβολίες για την έκδοσή του και συζητιόταν η απαγόρευσή του, θυμάται ο κριτικός λογοτεχνίας καθηγητής Μιχαήλ Νεντέλτσεφ. Αυτό συνέβη ανήμερα των κοινωνικών αλλαγών που συνεχίζονται ως σήμερα. Αλλά το έργο κατάφερε να ξεπεράσει τα εμπόδια και μετέτρεψε τον συγγραφέα του σε «κλασσικό» της Σοσιαλιστικής Βουλγαρίας. Ο Ιβάιλο Πετρόφ ήταν ο άνθρωπος που είπε την αλήθεια για αυτή την εποχή και εκφράστηκε ανελέητα χωρίς να εξιδανικεύει κανέναν από τους ήρωες της.

Ο συγγραφέας, που γεννήθηκε το 1923 και στις 19 Ιανουαρίου θα έκλεινε τα 95 του χρόνια, μας έχει αφήσει σημαντική κληρονομιά και συνεχίζει να συγκινεί τους αναγνώστες. Γι’ αυτό δε μας εξέπληξε το πολυάριθμο κοινό που συγκεντρώθηκε στην Αστική Βιβλιοθήκη Σόφιας, για να θυμηθεί τα βιβλία του και τους πίνακες που ζωγράφιζε.

Οι αναμνήσεις για τον Ιβάιλο Πετρόφ μπορούν να μας οδηγήσουν σε πλήθος κατευθύνσεις, συνεχίζει ο καθηγητής Νεντέλτσεφ. Μπορεί να θυμηθούμε τον συγγραφέα, αλλά και τον άνθρωπο. Κάποια από τα διάσημα έργα του είναι «Η αγάπη της Νόνκα», «Υπόγειο ρεύμα», «Πριν να γεννηθώ και μετά απ’ αυτό». Αλλά με την «Ενέδρα για λύκους» ο συγγραφέας κατοχυρώθηκε σαν «κλασσικός» για τη σύγχρονη λογοτεχνία. Πρόκειται για ένα εμβληματικό βιβλίο που ξέπλυνε τις αμαρτίες των σύγχρονών του συγγραφέων που έκαναν συμβιβασμούς τις δεκαετίες του ’50 και του ’60. Είπα νωρίτερα πως οσυγγραφέας εκφράστηκε ανελέητα, δεν το έκανε όμως χωρίς αγάπη για τους ανθρώπους της Βουλγαρίας. Τα βιβλία του δεν είναι σατυρικά και σίγουρα το ύφος του δεν είναι γκροτέσκο, αντίθετα περιγράφει την τραγικότητα της εποχής και μπορεί να εξυψώσει τον αναγνώστη. Με τον Ιβάιλο γνωριζόμασταν, ήμασταν συνάδελφοι στον εκδοτικό οίκο «Βούλγαρος συγγραφέας», οι συναντήσεις μας ήταν πρόκληση για μένα, γιατί δεν ήταν απλός συνομιλητής, ήταν απαιτητικός, σεβόταν το λόγο και δεν έκανε συμβιβασμούς με το νόημα. Δεν του ήταν ξένος ο περίγελος, αλλά δεν έκανε πλάκα, ούτε ήταν των κενών διασκεδάσεων, είχε χιούμορ και ήταν πνευματώδης. Ποτέ δεν γελούσε δυνατά, μιλούσε σιγανά και ήρεμα, με προσοχή προς τις λέξεις και τον συνομιλητή.

Για τον Ιβάιλο Πετρόφ όλοι οι κριτικοί λογοτεχνίας είναι κατηγορηματικοί πως τα βιβλία του είναι αγαπημένα για τους αναγνώστες, αλλά το ενδιαφέρον για την «Ενέδρα για λύκους» ξεπέρασε κάθε προσδοκία. Μ’ αυτό το μυθιστόρημα ο Πετρόφ βγήκε από την εποχή του Σοσιαλισμού, συνειδητοποίησε και έδωσε νόημα σ’ αυτά τα 45 χρόνια μέσω της κριτικής του ματιάς επί των γεγονότων, καταλήγει ο κριτικός λογοτεχνίας Μιχαήλ Νεντέλτσεφ. Στο μυθιστόρημα αυτό αναπτύσσεται ένα περίπλοκο μοντέλο γεωπολιτικής σκέψης. Το τσιφλίκι στη Δοβρουτσά, εναντίον του οποίου επαναστατούν όλα τα γύρω χωριά είναι μια μεταφορά. Το τσιφλίκι, ανεξάρτητα από το πού βρίσκεται, είναι κάτι, ενάντια στο οποίο ο κάθε χωρικός εξεγείρεται. Το μυθιστόρημα δείχνει πώς η ιδεολογία μετατρέπει τον άνθρωπο σε θηρίο, πώς με την επιθετικότητά της και τον ψευδοουμανισμό της μπορεί να μετατρέψει τον άνθρωπο σε βίαιο δολοφόνο και πώς καταστρέφει τις ίνες της κοινωνίας. Ο Ιβάιλο Πετρόφ γνωρίζει και αγαπά τη ζωή στο βουλγαρικό χωριό, γνωρίζει και τις περίπλοκες κοινωνικές διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα τις δεκαετίες του ‘50, του ’60 και του ’70 του περασμένου αιώνα. Στην «Ενέδρα για λύκους» όμως ξεσκεπάζει τον συντηρητισμό του επονομαζόμενου «παραδοσιακού μοντέλου». Το μυθιστόρημα δείχνει ακόμα πώς σε ένα τέτοιο περιβάλλον ένας ταλαντούχος άνθρωπος μπορεί να χαθεί και υπάρχουν πολλά παραδείγματα γι’ αυτό. Σε κάποιες περιπτώσεις ο άδειος χρόνος μπορεί να μετατραπεί σε μαύρη τρύπα, η οποία να μας καταπιεί – κι εμάς σαν προσωπικότητες και την κοινωνία στο σύνολό της. Σ’ αυτό το πλαίσιο ο Ιβάιλο Πετρόφ μας έδωσε μέτρο, σημάδια και πλοκές, μέσω των οποίων να διδαχθούμε από το παρελθόν.

Μετάφραση: Αγάπη Γιορντανόβα

Φωτογραφίες: Γκεργκάνα Μάντσεβα