Η Αγία Βαρβάρα γεννήθηκε στα τέλη του 3ου αιώνα και μαρτύρησε για τη χριστιανική πίστη στις αρχές του επόμενου αιώνα. Στο βίο της αναφέρεται ότι η Αγία Βαρβάρα ήταν ένα όμορφο κορίτσι που έζησε στη Μικρά Ασία, επί του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Μαξιμιανού. Ο φανατικός εθνικός «ειδωλολάτρης πατέρας της την είχε κλεισμένη σε έναν πύργο προκειμένου να τη διαφυλάξει από μνηστήρες. Ωστόσο μυστικά προσηλυτίστηκε στον Χριστιανισμό.
Τότε ο πατέρας της, βλέποντας αυτή την αλλαγή, εξεμάνη και διέταξε να την παραδώσουν στον Ρωμαίο Έπαρχο κατά τους διωγμούς των Χριστιανών. Την παρέδωσε στον Έπαρχο, ο οποίος διέταξε τον αποκεφαλισμό της, και όρισε την ποινή να εκτελέσει ο ίδιος ο πατέρας της που ήταν και επιθυμία του. Ο ίδιος ο πατέρας της την αποκεφάλισε. Ο τόπος αλλά και ο χρόνος του μαρτυρίου της Αγίας Βαρβάρας δεν είναι γνωστός. Η ιερή μνήμη της εορτάζεται στις 4 Δεκεμβρίου.

Οι λαϊκές γιορτές της Αγίας Βαρβάρας, του Αγίου Σάββα και του Αγίου Νικολάου γιορτάζονται στις 4, 5 και 6 Δεκεμβρίου αντίστοιχα, όταν η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη της Αγίας Βαρβάρας, του Αγίου Σάββα και του Αγίου Νικολάου του Θαυματουργού. Στο λαϊκό εορτολόγιο ο Δεκέμβριος θεωρείται ιδιαίτερα γιορτινός λόγω των πολλών γιορτών. Όπως τα περισσότερα λαϊκά και ορθόδοξα έθιμα, Βαρβάρα, Σάββα και Νικούλντεν έχουν σαφή χαρακτηριστικά των παγανιστικών τελετουργιών, που πραγματοποιούνταν κατά πάσα πιθανότητα γύρω από τις ίδιες ημερομηνίες στην προχριστιανική εποχή. Οι λαϊκές δοξασίες για τους τρεις αγίους, επίσης, διαφέρουν σημαντικά από τη ζωή τους, που αναφέρεται στους βίους τους. Σε πολλά χωριά του κεντρικού τμήματος της Δυτικής και της Νοτιοδυτικής Βουλγαρίας η γιορτή της Αγίας Βαρβάρας ονομάζεται Γυναικεία Χριστούγεννα. Νεαρά κορίτσια, ντυμένα με γιορτινές φορεσιές γυρίζουν τα σπίτια, τραγουδώντας τελετουργικά τραγούδια, και ευλογούν για υγεία και γονιμότητα. Οι οικοδεσπότες τους καλωσορίσουν με χαρά και γενναιόδωρα τους δίνουν αποξηραμένα φρούτα, ξηρούς καρπούς, κλπ.

Την ίδια ημέρα, οι γυναίκες ετοιμάζουν ψωμιά – άζυμα ψωμιά, δηλαδή αυτά που φτιάχνονται χωρίς προζύμι ή μαγιά. Τέτοια ετοιμάζονται σε ορισμένες περιπτώσεις - γέννηση παιδιού, Παραμονή των Χριστουγέννων, καθώς και για την πρόληψη και την καταπολέμηση ορισμένων ασθενειών. Το ψωμί της Ημέρας της Αγίας Βαρβάρας φτιάχνεται για υγεία - κυρίως για τα παιδιά, αλλά και για όλους στην οικογένεια και για τα κατοικίδια γενικά. Ακόμα ζεστά, οι γυναίκες αλείφουν με μέλι ή μελάσα τα φρέσκα ψωμιά, βγαίνουν έξω από τα σπίτια τους ή στους δρόμους και τα μοιράζονται στους περαστικούς. Ο καθένας πρέπει να κόψει ένα κομμάτι ψωμιού, ενώ οι κοπέλες ευλογούν με τα λόγια «Να σας δώσει ο Θεός υγεία». Ένα άλλο υποχρεωτικό πιάτο για την Άγια Βαρβάρα είναι τα διαφορετικά είδη οσπρίων, που επίσης γλυκαίνονται με μέλι. Πιστεύεται ότι μαγειρεμένα όσπρια και δημητριακά θα προστατέψουν τα παιδιά.

Σε κάποια χωριά στη Βορειοανατολική Βουλγαρία οι τρεις συνεχόμενες ημέρες τιμούνται ως γιορτές του λύκου. Πιστεύεται επίσης ότι η Βαρβάρα και ο Σάββας είναι δύο κουτσοί λύκοι στο τέλος της αγέλης λύκων. Σε άλλες περιοχές αντιλαμβάνονται τη Βαρβάρα και τη Σάββα ως δύο αδελφές. Η πρώτη «συγκολλά» τις ασθένειες και η δεύτερη τις «διασκορπίζει» και γι’ αυτό θεωρείται η δεύτερη πιο επικίνδυνη από τις δυο.

Ακριβώς το αντίθετο λέει μια άλλη δοξασία, συμφώνα με την όποια η Βαρβάρα είναι χειρότερη από τις δύο, περπατά και ρίχνει πάγο στα χωράφια και τους ανθρώπους. Η μικρότερη Σάββα την ακολουθεί και την ικετεύει να σταματήσει. Ο λαός μας συνδέει την Σάββα με τη γονιμότητα. Υπάρχει μια πεποίθηση ότι το ψωμί, ζυμωμένο την μέρα αυτή με έναν συγκεκριμένο τρόπο, θα φέρει παιδί στις άτεκνες γυναίκες.
Σύμφωνα με τον μύθο, η Αγία Βαρβάρα γεννήθηκε στα σημερινά βουλγαρικά εδάφη, στο χωριό Ελέσνιτσα, που ονομαζόταν τότε Ηλιούπολη. Όταν την σκότωσαν, άρχισε να πηγάζει μεταλλικό νερό, όπου το αίμα της χύθηκε στο έδαφος. Ο χώρος θυμάται μέχρι σήμερα, που ονομάζεται Μιρότο. Αυτόν τον μύθο αναφέρει επίσης και ο Ρώσος μοναχός από το Άγιο Όρος, που θεραπευόταν εκεί. Με τον βίο της Αγίας Βαρβάρας συνδέονται και άλλοι θρύλοι που λέγονται στην περιοχή αυτή. Ίσως αυτό εξηγεί τη μεγάλη τιμή που απολαμβάνει η Αγία, καθώς και διάφορες τελετές και έθιμα, μερικά διατηρημένα μέχρι σήμερα.

Μετάφραση: Πένκα Βέλεβα