H Ημέρα των Εθνεγερτών είναι εθνική γιορτή, που τιμάμε την 1^η Νοεμβρίου. Με την ευκαιρία αυτής της ημέρας απευθυνθήκαμε στον καθηγητή ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Σόφιας «Άγιος Κλήμης της Αχρίδας» Πλάμεν Μίτεφ, επιθυμώντας να σας παρουσιάσουμε μία από τις λαμπρότερες προσωπικότητες της Βουλγαρικής Αναγέννησης – τον Άγιο Σωφρόνιο της Βράτσα (1739-1813).

Εμείς, οι Βούλγαροι, συνδέουμε την αρχή του κινήματος των εθνεγερτών με τον πατέρα Παΐσιο Χιλανδαρινό (1722-1773) και με τη «Σλαβοβουλγαρική ιστορία», που έγραψε ο ίδιος το 1762. Ο διάδοχός του, ο Σωφρόνιος, όμως με το έργο του ξεπέρασε τον δάσκαλό του. Ο Παΐσιος έγραψε το πρώτο έργο της Βουλγαρικής Αναγέννησης, αφιερωμένο στη βουλγαρική ιστορία, στο κελί του στη Μονή Ζωγράφου, αλλά για αρκετό χρόνο μετά η «Σλαβοβουλγαρική ιστορία» έμεινε σχεδόν άγνωστη. Έγινε δημοφιλής μόλις τη δεκαετία του ΄70 του 19^ου αιώνα χάρη στις έρευνες του διακεκριμένου επιστήμονα Μαρίν Ντρίνοφ. Ενώ αυτά, που έκανε ο Σωφρόνιος της Βράτσα, άφησαν ιδιαίτερα ορατά ίχνη στην πνευματική αφύπνιση των Βουλγάρων, είναι πεπεισμένος ο καθηγητής Πλάμεν Μίτεφ:

«Εκτός από το ότι κάνει δύο αντίγραφα της «Σλαβοβουλγαρικής ιστορίας», ο Σωφρόνιος γράφει πάνω από 10 χειρόγραφα βιβλία, ανάμεσα στα οποία ιδιαίτερη σημασία έχουν οι δύο του συλλογές του Βίντιν. Στη δεύτερη ο ίδιος απευθύνεται στο ποίμνιό του με τα λόγια να μη δίνει τα λεφτά του στις μονές, αλλά για σοφούς δασκάλους, που να μάθουν τα παιδιά του όσα οι άλλοι ευρωπαϊκοί λαοί έχουν πλέον μάθει και εφαρμόσει στην πολιτική τους ιστορία», διηγείται ο καθηγητής Πλάμεν Μίτεφ και συνεχίζει:

«Την ίδια περίοδο, 1803-1808, ο Σωφρόνιος μεταφράζει δύο εξαιρετικά πολύτιμα κείμενα. Ο ίδιος συντάσσει βιβλίο για τις τρεις μονοθεϊστικές θρησκείες – τον Ιουδαϊσμό, τον Χριστιανισμό και το Ισλάμ, που δίνουν την πολυμορφία στα Βαλκάνια, συμπεριλαμβανομένων των βουλγαρικών εδαφών. Μεταφράζει επίσης και το «Θέατρον πολιτικόν» – δημοφιλές τον 18ο αιώνα πολιτικό σύγγραμμα του Ambrosius Marlianus, στο οποίο εξετάζονται τα πολιτικά μοντέλα των κρατών. Όταν αρχίζουμε να αγωνιζόμαστε για την ελευθερία μας, ο Σωφρόνιος της Βράτσα προσπαθεί να προετοιμάσει τη μελλοντική πολιτική ελίτ για την επιλογή του καλύτερου από την ανθρώπινη εμπειρία.»

Το ξακουστό «Κυριακοδρόμιο» του Σωφρονίου, που εκδόθηκε το 1806, είναι το πρώτο αρχέτυπο βιβλίο στη νέα βουλγαρική γλώσσα. Μέχρι την Απελευθέρωση είναι και το πιο εκδιδόμενο βουλγαρικό βιβλίο – εκδόθηκε 6 φορές, διηγείται ο καθηγητής Πλάμεν Μίτεφ: «Δεν υπάρχει βουλγαρική εκκλησία, στην οποία να μην έχει τουλάχιστον ένα «Κυριακοδρόμιο» του Σωφρονίου, επειδή χρησιμοποιείται στις κυριακάτικες λειτουργίες απ’ όλους τους ιερείς μας.»

Το 1811 ο Σωφρόνιος γράφει αίτηση στον στρατηγό Μιχαήλ Κουτούζοφ, διοικητή του ρωσικού στρατού στο Ρωσοτουρκικό Πόλεμο του 1806-1812. Στο έγγραφο αναπτύσσει τα αιτήματα των Βουλγάρων σε ολόκληρο πολιτικό πρόγραμμα:

«Ο Σωφρόνιος προτείνει να ιδρυθεί αυτόνομη βουλγαρική περιφέρεια, στην οποία οι Βούλγαροι θα έχουν πλήρη ελευθερία στους φυσικούς πόρους τους, θα αναπτύσσουν εμπόριο και επαγγέλματα, θα κατασκευάζουν εργοστάσια, θα έχουν δική τους παιδεία. Ο ίδιος προτείνει η αυτόνομη περιοχή να διαμορφωθεί γύρω από τις εκβολές του Δούναβη και να συμπίπτει με τον Όγγλο του ιδρυτή του βουλγαρικού κράτους χάνου Ασπαρούχ, προβλέποντας, ότι περαιτέρω στην αυτόνομη περιοχή θα μπορούν να προσχωρήσουν και νέα βουλγαρικά εδάφη», εξηγεί ο καθηγητής Μίτεφ.

«Στις αρχές του 19ου αιώνα ο Σωφρόνιος ξεχωρίζει ως πεπεισμένος διαφωτιστής, ο οποίος βλέπει τη δυνατότητα να λυθεί το βουλγαρικό ζήτημα με το καλύτερο για τους προγόνους μας τρόπο, και προσπαθεί να πραγματοποιήσει το όνειρό του, λαμβάνοντας δραστήριο μέρος στην οργάνωση της βουλγαρικής μετανάστευσης στη διάρκεια αυτού του ρωσοτουρκικού πολέμου με την ελπίδα, ότι στην πορεία του οι Βούλγαροι θα λάβουν την ελευθερία τους. Δυστυχώς, αυτό δε συμβαίνει. Το 1812 ο Σωφρόνιος της Βράτσα πεθαίνει, αλλά αφήνει μόνιμα ίχνη στη συνείδηση του λαού μας. Τον ευλαβούνται όλοι οι μορφωμένοι Βούλγαροι, επειδή εκτιμούν αυτά, που έκανε στο όνομα του βουλγαρικού μέλλοντος.»

Μετάφραση: Σβέτλα Τόντοροβα