Στις 22 Σεπτεμβρίου η Βουλγαρία γιορτάζει την Ημέρα της Ανεξαρτησίας της. Την ημέρα αυτή συμπληρώνονται και 35 χρόνια από τα αποκαλυπτήρια του μνημείου του Άγνωστου Στρατιώτη στη Σόφια, στην σημερινή του μορφή. Το πρώτο παρόμοιο μνημείο υψώθηκε στη Βρετανία το 1920. Το παράδειγμα ακολούθησαν πολλές άλλες χώρες που συμμετείχαν στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η ιστορία γύρω από τη δημιουργία του βουλγαρικού μνημείου είναι γεμάτη με διάφορα εμπόδια. Η εμφάνισή του άλλαξε πολλές φορές, αλλά ο συμβολισμός του παραμένει αμετάβλητος μέχρι τις μέρες μας. Για το μνημείο και την ιστορία του συνομιλούμε με τον διδάκτορα Αλεξάνταρ Μίρκοφ, γενικό έφορο του Μουσείου Ιστορίας της Σόφιας.

«Το 1918, εκλέγεται επιτροπή για τη δημιουργία του μνημείου. Τέσσερα χρόνια αργότερα ο υπουργός Παιδείας Στογιάν Ομαρτσέβσκι προτείνει να συσταθεί ταμείο, στο οποίο να συγκεντρώνονται τα απαραίτητα χρήματα. Οι πολιτικές αναταραχές επιβραδύνουν την υλοποίηση της ιδέας. Στις 14 Δεκεμβρίου του 1926 ειδική επιτροπή με επικεφαλής τον υπουργό Άμυνας στρατηγό Ιβάν Βάλκοφ, αναθέτει την πραγματοποίηση του σχεδίου στον διάσημο Βούλγαρο γλύπτη Αντρέι Νικόλοφ. Καθοριστικέ και η θέση – στη νότια πλευρά της Εκκλησίας της Αγίας Σοφίας. Αποφασίστηκε το μνημείο να αποτελεί συμβολικός τάφος όλων των γνωστών και άγνωστων Βουλγάρων στρατιωτών που έπεσαν στον αγώνα για την ελευθέρια, την ένωση και την υπεράσπιση της Βουλγαρίας.»

Πότε ήταν τα εγκαίνια του μνημείου και τι είναι η μοίρα του στη συνέχεια;

«Τα επίσημα αποκαλυπτήρια έγιναν το 1941, και η τελευταία απόφαση ήταν του βασιλιά Μπορίς Γ΄. Το συγκρότημα περιέχει μερικά βασικά στοιχεία. Κεντρική φιγούρα είναι το χάλκινο λιοντάρι – το εθνικό σύμβολο της Βουλγαρίας. Σημαντική θέση έχει η σαρκοφάγος από γρανίτη με χάλκινο ανάγλυφο και δύο μεταλλικούς σταυρούς «Ανδρείας» με την επιγραφή «Στους πεσόντες για την Πατρίδα - αιώνια δόξα!». Η σαρκοφάγος πλαισιώνεται από γλυπτά και στις δύο πλευρές. Στη μία πλευρά απεικονίζεται μια Ιτιά κλαίουσα - σύμβολο της θλίψης, ενώ από την άλλη - δύο γυναίκες με μαντίλες, που θρηνούν. Το μνημείο δεν έμεινε για πολύ καιρό. Κατά τη διάρκεια του αγγλοαμερικανικών βομβαρδισμών της Σόφιας υπέστη σοβαρές ζημιές. Μετά τη ριζική πολιτική αλλαγή της 9^ης Σεπτεμβρίου του 1944 ο χώρος «καθαρίσθηκε» και η φιγούρα του λιονταριού άλλαξε δυο φορές τη θέση της. Αργότερα το λιοντάρι τοποθετήθηκε μπροστά στην είσοδο της πρώην βασιλικής κατοικίας «Βράνα» κοντά στη Σόφια. Στη συνέχεια τα ίχνη του γλυπτού χάθηκαν, αλλά το 1975 βρέθηκε σε κοντινό κάμπινγκ και μεταφέρθηκε στο ιστορικό Μουσείο Στρατιωτικής Ιστορίας στη Σόφια.

Το ζήτημα της κατασκευής μνημείου του Άγνωστου Στρατιώτη προέκυψε και πάλι κατά την δεκαετία του ’70 του 20^ου αιώνα. Πραγματοποιήθηκαν διαγωνισμοί, προτάθηκαν διάφορα σχέδια, ακόμη και με αλλαγή του χώρου τοποθέτησης, αλλά τελικά κανένα δε εγκρίθηκε.

«Το 1980 ανατέθηκε σε ομάδα καλλιτεχνών με επικεφαλής τον αρχιτέκτονα Νικόλα Νικόλοφ και τον γλύπτη καθ. Λιούμπεν Ντιμιτρόφ να εκπονήσει νέο σχέδιο. Τα αποκαλυπτήρια του μνημείου με μεγάλη στρατιωτική τελετή έγιναν στις 22 Σεπτεμβρίου του 1981. Το μνημείο φέρει όλα τα απαιτούμενα σύμβολα – λιτό, αλλά μεγαλόπρεπες, λουσμένο στο φως της άσβεστης φλόγας, με στεφάνια δάφνης και από τις δύο πλευρές του, και επιγραφή με απόσπασμα από το ποίημα «Το νέο νεκροταφείο της Σλίβνιτσα» του Ιβάν Βάζοφ, σκαλισμένη σε πέτρινη πλάκα:

«Βουλγαρία, για σένα έδωσαν τη ζωή τους,
Μόνο εσύ ήσουν άξια γι’ αυτούς,
άξιοι και αυτοί για σένα, Μητέρα, ήταν.
Και ψιθυρίζοντας το όνομά σου,
Πέθαιναν χωρίς φόβο.»

Τι αποτελεί το μνημείο σήμερα;

«Η σημερινή μορφή του είναι σαρκοφάγος, στην οποία είναι τοποθετημένοι 15 κάλυκες γεμάτοι με χώμα από όλες τις άκρες της Βουλγαρίας και λείψανα αγνώστων στρατιωτών από πεδία ιστορικών μαχών. Έτσι το μνημείο γίνεται σύμβολο της τιμής, του πατριωτισμού και της θυσίας όλων των βουλγάρων πολεμιστών. Συμβολίζει τη σχέση των σημερινών γενεών με τις προηγούμενες και δείχνει τον σεβασμό των απογόνων. Στο γλυπτικό σύμπλεγμα περιλαμβάνεται και το λιοντάρι του παλιού μνημείου. Με την πάροδο του χρόνου το μνημείο έχει μετατραπεί σε ιερό σύμβολο του βουλγαρικού κράτους. Μπορείτε να ακούσετε συχνά οι ηλικιωμένοι να λένε στα εγγόνια τους, ότι η Βουλγαρία θα υπάρχει έως ότου καίει η αιώνια φλόγα του Αγνώστου Στρατιώτη.»

Μετάφραση: Πένκα Βέλεβα

Φωτογραφίες: Μποζιντάρ Γιάνεφ και αρχείο