Η ραπτική είναι ανάμεσα στα εποχιακά επαγγέλματα στην παραδοσιακή μας κουλτούρα, ιδιαίτερα δημοφιλής στον 18ο και 19ο αιώνα, όταν μόνο οι άντρες ήταν ράφτες. Το χειμώνα, απαλλαγμένοι από τις γεωργικές εργασίες, περιόδευσαν τα χωριά και προσέφεραν τις ικανότητές τους στο ράψιμο με πληρωμή για τροφή, στέγη και χρήματα, φυσικά μετά παζάρεμα με τον νοικοκύρη του σπιτιού, όπου εργάζονταν προσωρινά.

Παρακάτω μπορείτε να ακούσετε τραγούδια αφιερωμένα στον ράφτη ή όπως το ονόμαζαν κάποτε τερζή. Θα αναφερθούμε στο πως αναπτυσσόταν το λαϊκό επάγγελμα αυτό ή μάλλον τέχνη αυτή ανά τα χρόνια.

"Μαζεύτηκαν τερζήδες και έβαλαν να κόψουν και ράψουν στολή της κοπέλας Στάνα". Παρόμοιο μοτίβο εμφανίζεται σε πολλά παραδοσιακά τραγούδια. Φυσικά, το όνομα του κοριτσιού είναι διαφορετικό, αλλά πάντα με θεϊκή ομορφιά. Και η μητέρα της παραγγείλει στους ράφτες φόρεμα, τόσο όμορφο όσο είναι το κορμί και το πρόσωπο του παιδιού της. Αυτά τα τραγούδια συνήθως συνοδευόταν το έθιμο του γάμου.

Η ραπτική τέχνη ή τέχνη του τερζή ήταν πολύ αναπτυγμένη τον 18ο και 19ο αιώνα, όταν διαμορφώνεται ως ένα ξεχωριστό επάγγελμα, αλλά υπήρχε και πριν. Η ραπτική και η υφαντουργία ήταν οικιακές ασχολίες. Παλιά υπήρχε και ο καποράφτης, δηλαδή τερζία (από τα τούρκικα - ράφτης) συνήθως για τα χοντρά μάλλινα υφάσματα. Η καποραπτική ήταν ένα προσοδοφόρο επάγγελμα, δηλαδή βιοτεχνία των χωριών με πρώτη ύλη το τραγόμαλλο, από το οποίο οι γυναίκες με την ρόκα και αργαλειό κάνανε ύφασμα, που καλύπτει τις ενδυματολογικές ανάγκες των ποιμένων στις ορεινές περιοχές και τις πεδιάδε . Το ίδιο το ράψιμο αυτών των ρούχων ήταν η τέχνη του τερζή.

Εκείνη την εποχή οι γονείς των κοριτσιών συνήθιζαν να παραγγέλνουν στον ράφτη φορέματα για να τα έχουν τα κορίτσια ως προίκα στο γάμο τους, αλλά και για όλη την οικογένεια. Πριν από την εξάπλωση αυτής της δραστηριότητας, το ράψιμο των ανδρικών, γυναικείων και παιδικών ρούχων ήταν γυναικεία δουλειά. Κατά την προετοιμασία της προίκας, κάθε κοπέλα έπρεπε να έχει διάφορα ρούχα - πουκάμισα, φορέματα, γιλέκα κ.λπ. Έπρεπε όλα τα φτιαγμένα να φτάσει για όλη τη ζωή της. Εορταστική ενδυμασία παρέμεινε η παραδοσιακή νυφιάτικη φορεσιά. Ακόμη και αν η γυναίκα ήταν από πιο πλούσια οικογένεια και είχε περισσότερα ρούχα στο τάφο την έβαζαν με την νυφιάτικη φορεσιά από την οποία θα την γνωρίσει ο άντρας της στον άλλο κόσμο – ανεξάρτητα από το ποιος έχει φύγει πρώτος.

Νέα ρούχα για τα κορίτσια ετοίμαζαν μια φορά το χρόνο, συνήθως για τις μεγάλες γιορτές – την ημέρα του Λαζάρου, του Αγίου Γεωργίου, το Πάσχα. Γι' αυτό οι ανύπαντρες κοπέλες περίμεναν την εμφάνιση των ραφτών με μεγάλη ανυπομονησία. Περιττό είναι να διευκρίζουμε ότι οι πιο επιθυμητές πελάτες γι' αυτούς ήταν οι όμορφες κοπέλες. Αρκετά τραγούδια είναι αφιερωμένα στην πειράγματα, από πλευρά των άγαμων ραφτών.

"Παπουτσής ξυπόλητος και ράφτης μπαλωμένος" είναι μια από τις πιο δημοφιλείς ρητές σχετικά με αυτό το επάγγελμα. Για τον τερζή έλεγαν ότι είναι συνοφρυωμένος, μόνο το κόψιμο έβλεπε. Ίσως αυτά τα παραδοσιακά κείμενα δημιουργήθηκαν και στα νεότερα χρόνια, όταν οι ράπτες ήδη εγκαταστάθηκαν και είχαν και την βιοτεχνία και το εργαστήριο τους.

Για να καλύπτουν τις ανάγκες τους και αυτές των βοηθών έπρεπε να δουλέψουν σκληρά. Ένα ενδιαφέρον γεγονός στην ιστορία της ραπτικής - ακόμη και μετά την εμφάνιση των μοδιστρών με τις ευρωπαϊκές ενδυμασίες, σε ορισμένες περιοχές της χώρας συνέχισαν να προτιμούν αυτούς που ταξίδευαν.

Ο Αγγελ Νιζάμσκι, χορογράφος και ιδιοκτήτης μιας πλούσιας συλλογής αυθεντικών φορεσιών, μιλά για την τέχνη του παππού του τερζή, που γεννήθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα: "Πήγαινε το χειμώνα στα χωριά. Οι γυναίκες ετοίμαζαν την τσόχα, ή άλλο χοντρό μάλλινο ύφασμα ή πανί, ανάλογα με τις ανάγκες της οικογένειας. Και για τις μέρες εργασίας οι τερζήδες ζούσαν στο σπίτι της οικογένειας για την οποία έραβαν τα ρούχα. Είχαν την υποχρέωση να τους παρέχουν φαγητό και στέγη. Όταν γινόταν έτοιμα, οι γυναίκες στόλιζαν τα ρούχα με τα κεντήματα τους. Αν δείτε ότι είναι φτιαγμένο από τερζή, θα ξαφνιαστείτε - κάθε βελονιά είναι η ίδια με την άλλη, θαρρείς ήταν ραμμένο σε μηχανή και όχι χειροποίητο. Γι' αυτό ήταν συγκεντρωμένοι και ομιλητικοί, εφόσον εργαζόταν".

"Ο παππούς μου έμαθε την τέχνη του από τον μάστορα Μπονέ, ο οποίος αργότερα έγινε ο κουμπάρος του", συνεχίζει ο κ. Νιζάμσκι. "Όταν ο τερζής έκρινε πως είναι έτοιμος για τη δουλειά, ο παππούς μου άρχισε να εργάζεται ανεξάρτητα. Αυτό συνέβηκε την δεκαετία του '20 του 20ου αιώνα. Τότε ο παππούς μου άρχισε να ετοιμάζει το γάμο του. Έραψε το νυφικό και το τα ρούχα του - γιλέκο και ποτούρια".

Μερικές φορές ο Άγγελ κάνει επίδειξη της συλλογής του. Τότε φορά το παντελόνι από την φορεσιά του παππού του, ενώ ένα από τα μοντέλα παρουσιάζει το νυφικό της γιαγιάς του. Ευτυχώς, αποφάσισε να σπάσει τους κανόνες και διέταξε να μη την βάλουν το νυφικό, μα άλλο φόρεμα, όταν πεθάνει.

Μετάφραση: Πένκα Βέλεβα