Όταν το 1934 γεννήθηκε η ιδέα το βουνό Βίτοσα να κηρυχθεί προστατευόμενη περιοχή, η πρόταση αυτή προκάλεσε ζωηρές συζητήσεις στους κύκλους των δασολόγων. Αυτή την περίοδο το βουνό, στους πρόποδες του οποίου βρίσκεται η βουλγαρική πρωτεύουσα, ήταν σε άθλια κατάσταση, επειδή οι κάτοικοι της Σόφιας και των κοντινών χωριών έκοβαν αλύπητα τα δάση του για ξυλεία ή για τη δημιουργία βοσκοτόπων.

Ένα μέρος των δασολόγων τάχθηκε υπέρ της προστασίας του βουνού, και έτσι η Βίτοσα κηρύχθηκε το πρώτο Φυσικό Πάρκο στα Βαλκάνια. 80 χρόνια αργότερα μπορούμε να διαβεβαιωθούμε στη σοφία της απόφασης που λήφθηκε τότε. Το Φυσικό Πάρκο Βίτοσα πάλι έχει καλυφθεί από δάση και προσφέρει καταφύγιο στη σχεδόν μισή χλωρίδα της Βουλγαρίας. Ο αριθμός των ανώτερων φυτών στο όχι πολύ μεγάλο βουνό, 1.500 είδη περίπου, ξεπερνάει τη βιοποικιλότητα στην κατηγορία αυτή ολόκληρων χωρών όπως η Αγγλία ή η Ολλανδία.

"Λίγες είναι οι μεγάλες πόλεις στην Ευρώπη, ακόμη λιγότερες είναι οι πρωτεύουσες, στα περίχωρα των οποίων έχει βουνό με αρκούδες και λύκους", επισημαίνει με ικανοποίηση ένας από τους μακροχρόνιους πρώην διευθυντές του Φυσικού Πάρκου, ο μηχανικός Τομά Μπέλεφ. "Βεβαίως, η Βίτοσα είναι μικρό βουνό, συνολικής έκτασης 27 χιλιάδων εκταρίων, το οποίο δεν μπορεί να διατηρεί αυτόνομους πληθυσμούς της αρκούδας και του λύκου. Εδώ όμως υπάρχουν μερικές θηλυκές αρκούδες. Βάλαμε περιλαίμια με ραδιοπομπό στα μικρά αρκουδάκια. Έτσι, διαπιστώσαμε ότι οι νέες αρκούδες, ιδιαίτερα οι αρσενικές, μετακινούνται πολύ. Είχαμε βάλει ραδιοπομπό σε μια αρσενική αρκούδα και την παρακολουθούσαμε επί 3 μήνες. Έτσι διαπιστώσαμε ότι περιπλανιέται πολύ, γυρίζοντας τα κοντινά μικρά βουνά Πλάνα και Λόζενσκα, φτάνοντας μέχρι τη Ρίλα και γυρίζοντας πίσω. Γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό να εξακολουθήσουν να υπάρχουν φυσικοί διάδρομοι προς τα διπλανά βουνά, στους οποίους οι αρκούδες να μετακινούνται ελεύθερα".

Ο ίδιος ο Τομά Μπέλεφ μόνο μια φορά έχει συναντήσει αρκούδα με το αρκουδάκι της στη Βίτοσα. Ίσως αυτό δεν έχει συμβεί ποτέ στους τουρίστες. Πιθανόν γιατί τόσο η αρκούδα, όσο kai ο λύκος φοβούνται τους ανθρώπους και αποφεύγουν τις πιο πολυσύχναστες περιοχές του βουνού. Τα δάση κατέχουν πάνω από το μισό εμβαδόν του πάρκου, και ένα τέταρτο απ’ αυτό καλύπτεται από λιβάδια και βοσκοτόπια. Το υπόλοιπο είναι βράχια και τυρφώδη εδάφη. Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά για το βουνό είναι τα μεγάλα "πέτρινα ποτάμια", απομεινάρια από την περίοδο των παγετώνων καθώς και οι παιώνιες με τα κίτρινα άνθη τους (Trollius europaeus, Λουλούδι σφαίρα) και οι κρίνοι του είδους Liliumjankae.

"Στα άλλα βουνά τα φυτά αυτά δεν είναι τόσο ευρέως διαδεδομένα όπως στη Βίτοσα", λέει ο δασολόγος.

Ανάμεσα στα σπάνια φυτά πρέπει να αναφέρουμε οπωσδήποτε και τον ίταμο (Τaxus baccata), που είναι κωνοφόρο δέντρο. Στη Βίτοσα βρίσκεται και ο δεύτερος σημαντικότερος πληθυσμός του ίταμου, που αποτελείται από 100 δέντρα περίπου.

Η ποικιλία της πανίδας στο βουνό επίσης είναι αξιοσημείωτη – πάνω από 200 είδη πτηνών, 500 είδη πεταλούδων και 50 είδη μυρμηγκιών. Εξαιρετικά πλούσιος και ποικίλος είναι και ο κόσμος των σπηλιών.

Ιδιαίτερες προσπάθειες καταβάλλονται για την προστασία του καταφυγίου "Τόρφενο μπράνιστε" (στη κάτω φωτογραφία), το οποίο ήταν η πρώτη πηγή νερού για την πρωτεύουσα. Η ηλικία των τυρφωδών εδαφών είναι άνω των 1000 χρονών.

"Όταν βρέχει ή λιώνουν τα χιόνια, τα τυρφώδη εδάφη συσσωρεύουν μεγάλους όγκους νερού, που διατηρούν καθ’ όλη τη διάρκεια της χρονιάς", εξηγεί ο μηχανικός Μπέλεφ. "Όταν η Σόφια γίνεται πρωτεύουσα, ο πληθυσμός της αρχίζει να αυξάνεται με γοργούς ρυθμούς και παρουσιάζεται ανεπάρκεια νερού. Τότε οι κάτοικοι της πρωτεύουσας στρέφουν το βλέμμα τους στο βουνό για να εξασφαλίσουν τους απαραίτητούς τους υδάτινους πόρους. Τα τυρφώδη εδάφη εξασφαλίζουν πόσιμο, πολύ νόστιμο νερό από τη Βίτοσα. Δυστυχώς, τελευταία παρατηρούμε μείωση των χιονιών το χειμώνα, πράγμα που οδηγεί στην εξαφάνιση των τυρφωδών περιοχών και τη μετατροπή τους σε υγρά λιβάδια".

"Κατά τα τελευταία 10-12 χρόνια", λέει ο δασολόγος Τομά Μπέλεφ, "υλοποιήθηκαν σχέδια για την επαναφορά διάφορων εξαφανισμένων ειδών στη Βίτοσα. Έτσι στο βουνό επέστρεψαν το αγριόγιδο και η πέστροφα. Η επιστροφή του λαλόγυρου αναμένεται να προσελκύσει και τα εξαφανισμένα αρπακτικά πτηνά".

Μετάφραση: Ντενίτσα Σοκόλοβα