Το κουρμπάνι είναι γιορτή προς τιμήν χριστιανού αγίου, προστάτη μιας οικογένειας ή κάποιας συντεχνίας. Τα έθιμα που συνδέονται με αυτού του είδους γιορτές, ανεξάρτητα από τις παραλλαγές, συναντούνται σε όλη τη Βουλγαρία. Η Αλμπένα Μπέζοβσκα μας ξεναγεί στις ρίζες των εθίμων και στις διάφορες πρακτικές τους.

Τέτοιου είδους γιορτές συναντώνται στα εδάφη μας πριν ακόμα από την εξάπλωση του χριστιανισμού, αλλά λόγω των τοπικών διαλέκτων είναι γνωστές με διαφορετικά ονόματα.

Ακόμα και σήμερα στην Βουλγαρία ο νοικοκύρης λέγεται στοπάνιν ή σαϊμπία. Η λέξη παλαιότερα συμβόλιζε ένα αόρατο όν που προστάτευε το σπίτι, την οικογένεια και την περιουσία, και που συνήθως συνδεόταν με κάποιο προπάτορα – βοεβόδας, ιερέας ή κάποιο εύπορο άτομο, συνήθως γενναίο και θρυλικό.

Ο Βούλγαρος εθνογράφος Ντιμίταρ Μαρίνοφ έχει ερευνήσει εκτεταμένα μαρτυρίες για την εμφάνιση των στοπάνιν στον ύπνο των συγγενών τους για να τους προειδοποιήσουν για επερχόμενους κινδύνους. Στην μνήμη του θρυλικού γενάρχη η παγανιστική οικογένεια συγκεντρώνονταν μια φορά το χρόνο, ενώ με τον εκχριστιανισμό των πληθυσμών οι προπάτορες άρχισαν να ταυτίζονται με τους αγίους.

Το μενού για το γιορτινό τραπέζι του κουρμπανιού μοιάζει με αυτό των Χριστουγέννων. Τα βασικά συστατικά είναι το ψωμί, το κρασί, τα κόλλυβα με καρύδια και μέλι. Τα ψωμιά είναι δυο – η Μπόγκοβιτσα (του Θεού) και ο Σβετέτς (του αγίου).

Κάποτε το έθιμο συνεχίζονταν 3 μέρες. Πίστευαν πως ο άγιος ερχόταν στο σπίτι ανήμερα και για να τον προϋπαντήσουν έκαναν μικρό τραπέζι στο οποίο καλούσαν τους κοντινούς συγγενείς και τους γείτονες.

Την ημέρα της γιορτής οι γυναίκες άρχιζαν τις ετοιμασίες από τα ξημερώματα. Ο αρχηγός της οικογένειας πήγαινε στην εκκλησία για να αγιαστούν το σιτάρι και τα ψωμιά. Κατά το μεσημέρι έρχονταν οι καλεσμένοι, αλλά στο τραπέζι μπορούσε να καθίσει και κάποιος τυχαίος περαστικός. Όλο το δωμάτιο θυμιατίζονταν από ιερέα που έδινε και την ευλογία του, έκοβε το ψωμί σε σταυρό και το πότιζε με κρασί. Το κυρίως πιάτο ήταν το θυσιασμένο ζωντανό – μοσχάρι, αρνί ή ψάρι στην γιορτή του Αγίου Νικολάου. Τα τραγούδια συνεχίζονταν ως αργά τη νύχτα.

Το έθιμο του κουρμπανιού μεταδίδεται από πατέρα σε γιο και μια οικογένεια μπορεί να έχει παραπάνω από έναν προστάτη.

Μετάφραση: Αγάπη Ασπρίδου