Μοναδικό κέντρο, στο οποίο υπάρχουν μαρτυρίες για διαδοχικότητα διαφορετικών λατρειών και θρησκειών, το Εσκί Τζαμί είναι μουσείο από το 2011. Ως μουσουλμανικός ναός υπάρχει από το 1409 – έτσι λέει η πέτρινη επιγραφή πάνω από την πόρτα. Σε αρχαιολογικές ανασκαφές στις αρχές του 21^ου αιώνα, το Εσκί Τζαμί αποκαλύπτει τα μυστικά που κρατάει επί χιλιετίες. Να τι μας λέει ο ιστορικός διδάκτορας Άνγκελ Ντίνεφ, διευθυντής του Περιφερειακού Ιστορικού Μουσείου στη Στάρα Ζαγκόρα.

«Το Εσκί Τζαμί είναι ένας από τους πιο αξιοσημείωτους ιστορικούς χώρους της Οθωμανικής Περιόδου. Το 2011 σε σχέδιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Περιφερειακή Ανάπτυξη» της ΕΕ, ολοκληρώθηκε η αναστήλωση των ιστορικών ευρημάτων και των τοιχογραφιών. Τότε εγκαινιάστηκε και ο αρχαιολογικός χώρος «Μουσείο των Θρησκειών «Εσκί Τζαμί». Στις ανασκαφές και τις μελέτες που διήρκεσαν δέκα χρόνια περίπου, στον χώρο προσευχής του τζαμιού βρέθηκαν απομεινάρια μεσαιωνικού χριστιανικού ναού. Αποδείχθηκε ότι ο ναός χτίστηκε κατά την περίοδο του 10^ου - 11^ου αιώνα. Κοντά στην εκκλησία ανακαλύφθηκαν απομεινάρια θρακικού ειδωλολατρικού ιερού του 2^ου - 3^ου αιώνα, αφιερωμένο στον Θράκα Ιππέα. Τα ευρήματα κεραμικής στον αρχαιολογικό χώρο χρονολογούνται στα τέλη της Πρώιμης Θρακικής Εποχής του Σιδήρου. Τα απομεινάρια του ιερού αποτελούν απόδειξη ότι ό χώρος αυτός ήταν τόπος λατρείας των προγόνων μας επί σχεδόν δύο χιλιετηρίδες. Το Μουσείο είναι πράγματι μοναδικό – σ’ αυτό υπάρχουν μαρτυρίες για διαδοχικότητα διαφορετικών λατρευτικών και θρησκευτικών συστημάτων. Ευτυχώς, οι τοιχογραφίες στο τζαμί έχουν διασωθεί καλά. Το ίδιο το κτήριο είναι μεγάλο και προσελκύει πολλούς επισκέπτες.»

Ο διδάκτορας Ντίνεφ προσθέτει και την περιγραφή της μεσαιωνικής εκκλησίας που ανακαλύφθηκε στον χώρο προσευχής. Ο χώρος γύρω από τον χριστιανικό ναό χρησίμευε ως νεκρόπολη. Έχουν εξερευνηθεί περισσότεροι από 60 χριστιανικοί τάφοι της νεκρόπολης. Σύμφωνα με τους ερευνητές, το τζαμί χτίστηκε πάνω στα ερείπια της ήδη κατεστραμμένης εκκλησίας. Θεωρείται ότι οι ζωγράφοι του τζαμιού ήταν Βούλγαροι. Το αποδεικνύουν τα χρώματα και κάποια από τα σχήματα. Κατά την αναστήλωση του επιβλητικού τρούλου του τζαμιού, οι ειδικοί παρατήρησαν «κρυφά» χριστιανικά στοιχεία.

Και ακόμη ένα άλλο ενδιαφέρον γεγονός της ιστορίας του Εσκί Τζαμιού. Μετά την Απελευθέρωση της Βουλγαρίας από Οθωμανική Κυριαρχία το 1878, για μεγάλη περίοδο το τζαμί χρησιμοποιούταν για χριστιανικές τελετές – βαφτίσια, γάμους κ. ά. Εκείνη την εποχή αυτό ήταν το μόνο κτήριο που διασώθηκε μετά τη μάχη στις 19 Ιουλίου του 1877 κατά τη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού Πολέμου. Τότε η πόλη πυρπολήθηκε και ισοπεδώθηκε από τις ορδές των βασιβουζούκων και τα στρατεύματα του Σουλεϊμάν Πασά. Σκοτώθηκαν πάνω από 16 χιλιάδες Βούλγαροι (σύμφωνα με κάποιες πηγές, ο αριθμός τους είναι μεγαλύτερος). Δεν απομένει ούτε μια εκκλησία. Μετά την Απελευθέρωση, όταν οι κάτοικοι που επιβίωσαν, επέστρεψαν για να  ξαναχτίσουν την πόλη, οι ιερείς δε δίστασαν να τελούν λειτουργίες στο τζαμί.

Μετά την αποκατάσταση κάποιων από τις εκκλησίες, το κτήριο εκ νέου μετατρέπεται σε μουσουλμανικό ναό. Συμπεριλαμβάνεται στον κατάλογο των παλαιών μνημείων ήδη το 1927. Το Εθνικό Ινστιτούτο για τα Μνημεία Πολιτισμού το ανακηρύσσει μνημείο αρχιτεκτονικής το 1972. Οι τοιχογραφίες στο τζαμί επίσης είναι μνημείο πολιτισμού εθνικής σημασίας.

Μετάφραση: Ντενίτσα Σοκόλοβα
Φωτογραφίες: Αλμπένα Μπέζοφσκα