"Η μελέτη των παλιών βουλγαρικών χειρογράφων είναι σαν να μεταφέρεσαι με μια μηχανή του χρόνου σε κάποια άλλη εποχή", έτσι η καθηγήτρια Κλιμεντίνα Ιβανόβα εξηγεί τη μαγεία των Μεσαιωνικών Σπουδών. Είναι η επιστήμη που εξετάζει την πολιτιστική κληρονομιά του Μεσαίωνα και στη μελέτη της οποίας – στην περιγραφή παλαιών χειρογράφων και αναζήτηση κειμένων η κα Ιβανόβα αφιέρωσε χρόνια.

Τα βιβλία της είναι αφιερωμένα στα έργα Βουλγάρων λογίων του Μεσαίωνα, όπως του αγίου Κλήμεντος της Αχρίδας και του αγίου Ευθυμίου, Πατριάρχη Τυρνόβου, καθώς και του διαφωτιστή Σωφρονίου, επισκόπου Βράτσας. Είναι επίσης συγγραφέας πολλών μελετών και άρθρων.

Το πρώτο επιστημονικό της έργο έγραψε, ενώ ακόμα σπούδαζε βουλγαρική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο της Σόφιας. Τότε εμφανίστηκε και το ειδικό ενδιαφέρον της για το έργο του Ευθυμίου. Με πολύ ευγνωμοσύνη η καθηγήτρια Ιβανόβα θυμάται τον δάσκαλό της, ακαδημαϊκό Πέταρ Ντίνεκοφ και ομολογεί ότι, για να αφιερωθεί στη μελέτη της παλιάς βουλγαρικής λογοτεχνίας, σπουδαίο ρόλο έπαιξε η ενδιαφέρουσα προσωπικότητά του.

Η γνωριμία της με άλλον ένα μεγάλο μελετητή και ερευνητή της μεσαιωνικής λογοτεχνίας των Σλαβών, ακαδημαϊκό Ντμίτρι Λιχατσέφ από τη Ρωσία, αφήνει φωτεινό σημάδι στη ζωή της. Κατά την πρώτη συνάντησή τους, μιλούσαν με τις ώρες για τον ησυχασμό (μυστικιστικό κίνημα, οι οπαδοί του οποίου είχαν σκοπό την απόλυτη εγκατάλειψη της ψυχής τους στον Θεό, με την εσωτερική προσευχή και συγκέντρωση). Στα χρόνια του κομμουνισμού ο Λιχατσέφ προσπαθεί να επαναφέρει το ενδιαφέρον των επιστημόνων γι’ αυτόν. Στη συνέχεια η Κλιμεντίνα Ιβανόβα κάνει μια εργασία πάνω στον ησυχασμό που του αρέσει.

Η καθ. Κλιμεντίνα Ιβανόβα με τον Ρώσο ακαδημαϊκό, Ντμίτρι Λιχατσέφ (αριστερά) και τον ακαδημαϊκό Πέταρ Ντίνεκοφ 
  
Η συνάντηση αυτή με τον μεγάλο επιστήμονα αποδείχτηκε αποφασιστική για την περαιτέρω επιστημονική πορεία της. Στη συνέχεια, ήδη υποψήφια διδάκτορας του Πανεπιστημίου Σόφιας, προσκλήθηκε από τον ακαδημαϊκό Λιχατσέφ για επιστημονική συνεργάτρια στον τομέα της παλιάς ρωσικής λογοτεχνίας στη Ρωσική Ακαδημία Επιστημών στο Λένινγκραντ, σήμερα Αγία Πετρούπολη.

"Όταν πήγα στη Ρωσία, μου ήρθε η επιθυμία να περιγράψω τα χειρόγραφα των νότιων Σλάβων στη συλλογή του Ρώσου επιστήμονα του 19ου αιώνα, Μιχαήλ Πογκόντιν. Αποδείχθηκε ότι αυτή η συλλογή περιέχει 2020 χειρόγραφα", θυμάται η καθηγήτρια Ιβανόβα. "Αφού ανέλαβα την περιγραφή, βρήκα νέα αντίγραφα έργων του αγίου Κλήμεντος της Αχρίδας, καθώς και του ποιήματος "Αλφαβητική προσευχή" του επισκόπου Κωνσταντίνου της Πρεσλάβας. Στη συνέχεια άρχισα να ανακαλύπτω όλο και περισσότερα νέα αντίγραφα και χειρόγραφα. Η διάρκεια της παραμονής μου επεκτάθηκε. Εγώ συνέχισα να δουλεύω και αυτή ήταν η καλύτερη σχολή για μένα. Ποτέ πια από τότε δεν είχα την ευκαιρία να δουλέψω έτσι. Εκείνα τα χρόνια το Λένινγκραντ "έβραζε και ξεχείλισε". Πολλοί από τους διανοούμενους διάβαζαν απαγορευμένα λογοτεχνικά έργα. Κατά τη διάρκεια της ημέρας ήμουν στη βιβλιοθήκη, και τη νύχτα διάβαζα τον Μπουλγκάκοφ και τον Σολζενίτσιν. Βρέθηκα σε ένα περιβάλλον από πολύ έξυπνα και βαθυστόχαστα άτομα. Οι συνάδελφοί μου ήταν θαυμάσιοι και εγώ είδα τη ρωσική διανόηση στις πραγματικές της διαστάσεις".

Όταν επέστρεψε στη Βουλγαρία, η Κλιμεντίνα Ιβανόβα είχε και άλλη μια αξέχαστη συνάντηση με εκπρόσωπο της ρωσικής φιλολογικής σχολής, τον Ρόμαν Οσίποβιτς Γιάκομπσον. Περιγράφει τον ίδιο και τη σύζυγό του, Κριστίνα Πομόρσκα, ως εξαιρετικά ενδιαφέροντες συνομιλητές. Στις συνομιλίες τους πάλι θίγουν θέματα, σχετικά με απαγορευμένα έργα. Στις αρχές της δεκαετίας του ‘70, όταν η ιδεολογική διαίρεση του κόσμου βρίσκεται στο αποκορύφωμά της, τέτοιες συζητήσεις μεταξύ ανθρώπων που έχουν ανοιχτούς ορίζοντες, δεν μένουν απαρατήρητες από την τότε διακυβέρνηση της χώρας.

Έτσι, το 1973 "για τη διανομή απαγορευμένων έργων", μαζί με άλλα άτομα, η κα Ιβανόβα συνελήφθη και εστάλη στην πόλη Ντούλοβο, Βόρεια Βουλγαρία. Η εκεί παραμονή της αποτελεί απόδειξη ότι για το φιλελεύθερο πνεύμα απαγορεύσεις και περιορισμοί δεν μπορούν να υπάρχουν. Παρά το γεγονός ότι αναγκάστηκε να ασχοληθεί με ασυνήθιστη, για την ίδια, εργασία, η Κλιμεντίνα Ιβανόβα χρησιμοποιεί κάθε ελεύθερο λεπτό για να συνεχίσει τις επιστημονικές ενασχολήσεις της. Χάρη στους φίλους της, τους συγγραφείς Τόντσο Ζέτσεφ και Έλκα Κωνσταντίνοβα, της επέστρεψαν τη δακτυλογραφική μηχανή της.

Στο Ντούλοβο ετοιμάζει το δεύτερο τόμο με τα συγγράμματα του Κλήμεντος της Αχρίδας και άλλα επιστημονικά κείμενα. Τα τρία χρόνια εξορίας τελείωσαν μετά την επέμβαση του ακαδημαϊκού Λιχατσέφ, ο οποίος απευθύνθηκε προσωπικά στον κομμουνιστικό ηγέτη Τοντόρ Ζίβκοφ και την κόρη του, Λιουντμίλα Ζίβκοβα, ζητώντας η Κλιμεντίνα Ιβανόβα να αποκατασταθεί στην εργασία της στη Σόφια.

Σήμερα η καθηγήτρια Ιβανόβα αναφέρεται σε εκείνα τα χρόνια, σαν σε μια περίοδο συλλογισμού και δημιουργίας. Μετά τις δημοκρατικές αλλαγές στη Βουλγαρία, στις αρχές της δεκαετίας του ‘90, η ίδια αποσύρθηκε για μικρό χρονικό διάστημα από το πανεπιστημιακό περιβάλλον, αλλά αυτή τη φορά – για να συμμετάσχει στην ομάδα της τότε αντιπροέδρου της χώρας, Μπλάγκα Ντιμιτρόβα.

"Είναι άλλος ένας άνθρωπος που δίνει νόημα στη ζωή μου. Νιώθω πολύ τυχερή που γνώρισα όλους αυτούς τους ανθρώπους", λέει. "Τέτοια επικοινωνία σε πλουτίζει. Απαιτεί πολλά. Η Μπλάγκα Ντιμιτρόβα μου ζήτησε να γίνω κοινωνική σύμβουλος στην Προεδρία. Αυτό με συνδέει για πάντα με τα βάσανα, τον πόνο και τη δυστυχία των παιδιών που ζουν σε ορφανοτροφεία. Νομίζω ότι ήταν η χειρότερη περίοδος της ζωής μου".

Για τη νέα γενιά γλωσσολόγων που έχουν αφιερωθεί στη μελέτη της παλιάς βουλγαρικής λογοτεχνίας, η καθηγήτρια Ιβανόβα είπε: "Έχω υπέροχους νέους συναδέλφους. Ήταν φοιτητές μου. Κάποιους από αυτούς ανέλαβα από τα φοιτητικά έδρανα. Το πιο σημαντικό για κάποιον που θέλει να αφιερωθεί σ’ αυτή την επιστήμη και ενδιαφέρεται για αυτήν, είναι να έχει ιδιαίτερη πνευματική προδιάθεση, η οποία συνδέεται πάντα με ευσέβεια προς τις ανθρωπιστικές επιστήμες, όπως πολιτιστικές επιστήμες, ιστορία του πολιτισμού, φιλολογία…"

Ακριβώς αυτή η ευσέβεια προς τις αξίες, που διατηρήθηκαν για αιώνες στη βουλγαρική πολιτιστική ιστορία, συνεχίζει να εμφυσάει, ακόμα και σήμερα, στους φοιτητές της η Κλιμεντίνα Ιβανόβα.

Μετάφραση: Αλεξέι Σταμπολώβ