Στις 30 Σεπτεμβρίου κάθε έτους ο κόσμος εορτάζει την Παγκόσμια Ημέρα της Μετάφρασης. Είναι η ημερομηνία κατά την οποία το 430 απεβίωσε ο Ιερός Ιερώνυμος που μετέφρασε την Αγια Γραφή στα λατινικά.

Η Ημέρα αυτή θεσμοθετήθηκε το 1991 για να θυμίζει σε όλους τον ρόλο των αφανών εργατών της διαγλωσσικής επικοινωνίας. Είναι μια ευκαιρία να θυμηθούμε ότι το σλαβικό αλφάβητο δημιουργήθηκε τον 9ο αιώνα, προκειμένου να καταστήσει κατανοητά για τους Σλάβους τα ιερά βιβλία και τη λατρεία. Οι αυτάδελφοι Κύριλλος και Μεθόδιος, που κηρύχθηκαν προστάτες της Ευρώπης, έκαναν τις πρώτες μεταφράσεις στη σλαβική γλώσσα.

Το έργο των αγίων αδελφών συνεχίστηκε και στα χρόνια της δεύτερης Βουλγαρικής δυναστείας, και αργότερα – την εποχή της Αναγέννησής μας. Πολλοί από τους λογοτέχνες και τους διαφωτιστές μας ήταν ταυτόχρονα και μεταφραστές. Η χώρα μας γέννησε άριστους μάστορες στο δύσκολο έργο της μετάφρασης. Ορισμένοι απ’ αυτούς συγκεντρώθηκαν σε συνέντευξη Τύπου, παραμονές της γιορτής.

"Ας σκεφθούμε πώς οι άνθρωποι θα έπαιρναν τα φάρμακά τους ή πώς θα χρησιμοποιούσαν τις ηλεκτρονικές συσκευές τους, αν δεν υπήρχαν οδηγίες στα βουλγαρικά", αναρωτιέται η Ράντα Σαρλαντζίεβα, μεταφράστρια πεζογραφικών έργων από τα Αγγλικά. "Ή τι θα έγινε μέσα στο δικαστήριο, αν οι διάδικοι μιλούν διαφορετικές γλώσσες και δεν υπήρχε μετάφραση; Είναι άραγε κατανοητή η μεγάλη πολιτική, χωρίς τη μετάφραση; Και πώς θα ήταν ο πολιτισμός μας χωρίς την έντεχνη μετάφραση;"

"Το επάγγελμά μας δεν βρήκε ακόμα το νομικό του υπόβαθρο", επισημαίνει η Μαριάνα Χιλ, πρόεδρος της Ένωσης Μεταφραστών στη χώρα μας. "Δεν έχουμε νόμο που να ρυθμίζει τα της μετάφρασης, για να μπει σε κάποια επαγγελματικά πλαίσια".

Αυτό το υπεύθυνο και δύσκολο έργο σίγουρα απαιτεί και την ανάλογη νομοθετική ρύθμιση. Με τα πολλά βιβλία ξένων συγγραφέων που μεταφράστηκαν και εκδόθηκαν στη χώρα μας, μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου, εμφανίστηκαν ανακριβείς και μάλιστα δυσανάγνωστες μεταφράσεις, λόγω της χρήσης άπειρων μεταφραστών που εργάζονται έναντι χαμηλής αμοιβής.

"Στην Ευρώπη αυτό το ζήτημα διευθετήθηκε προ πολλού – για να είσαι επαγγελματίας μεταφραστής, πρέπει να είσαι κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος Μετάφρασης και Διερμηνείας Ξένων Γλωσσών", διευκρίνισε η Ράντα Παγγέλοβα, μέλος του Δ.Σ. της Βουλγαρικής Ένωσης Επαγγελματικών Γραφείων Μεταφράσεων.

Στις 30 Σεπτεμβρίου γιορτάζουν και οι συνάδελφοι από τα τμήματα ξένης γλώσσας της Βουλγαρικής Ραδιοφωνίας. Εδώ και πολλά χρόνια στα προγράμματα του σταθμού μας που προορίζονται για το εξωτερικό, δουλεύουν γνωστά ονόματα στο χώρο των μεταφράσεων. Αρκεί να αναφέρουμε τον γνωστό θεωρητικό του πολιτισμού, συγγραφέα, δημοσιογράφο και πολιτειολόγο, Πέταρ Ουβαλίεφ, που κατά τη δεκαετία του ’30 αρχίζει τα προγράμματα στα Ιταλικά και αργότερα κάνει εντυπωσιακή σταδιοδρομία στο BBC.

Ιδού πώς η Ροσίτσα Πετκόβα από την Αγγλική υπηρεσία που είναι από τους νεότερες συνεργάτες μας, αντιμετωπίζει σήμερα τις προκλήσεις της μετάφρασης: "Ίσως το πιο δύσκολο είναι η μετάφραση να ακούγεται φυσικά. Υπάρχουν πολλά άτομα που μιλούν μια ξένη γλώσσα αλλά οι μεταφράσεις τους είναι κυριολεκτικές, δεν είναι κατανοητές, δεν είναι ποιοτικές. Πρέπει να γνωρίζουμε τα διάφορα επίπεδα της γλώσσας, τους φρασεολογισμούς για να κάνουμε το λόγο μας πιο ποιοτικό. Άλλη μια δυσκολία είναι η ερμηνεία των κειμένων ανάλογα με το ακροατήριο. Είναι πολύ σημαντικό ο μεταφραστής να χρησιμοποιεί τις γνώσεις του για την ιστορία και τον πολιτισμό, για την σύγχρονη πραγματικότητα της χώρας του, προκειμένου να παρουσιάσει τα πράγματα με κατανοητό τρόπο στον αναγνώστη ή τον ακροατή του".

Να και η γνώμη της Βέσελα Μάντσεβα από το Αλβανικό πρόγραμμα: "Το επάγγελμα του μεταφραστή είναι μια πρόκληση για τον κάθε ένα που αποφάσισε να ασχοληθεί μαζί της. Πρέπει να γνωρίζεις άπταιστα όχι μόνο τη γλώσσα στην οποία μεταφράζεις αλλά και την μητρική σου γλώσσα. Χρειάζεται να έχεις ευρύτερες και ειδικές γνώσεις, την απαιτούμενη ορολογία απ’ όλους τους τομείς της ζωής. Πρέπει να γνωρίζεις καλά και τη χώρα, τη γλώσσα της οποίας μεταφράζεις: την πολιτική της, τον πολιτισμό, τις παραδόσεις, τη σύγχρονη ζωή. Αυτές οι ικανότητες δημιουργούνται με τα χρόνια, με αγάπη και αφιέρωση".

Σύμφωνα με την Κάτια Ντιμάνοβα, υπεύθυνη του Ισπανικού προγράμματος, μια από τις χαρές της μετάφρασης είναι η αναζήτηση του γλωσσικού πλούτου, άλλη – η αίσθηση ότι έχεις μπει στο πετσί του συγγραφέα που μεταφράζεις. Η μετάφραση απαιτεί τεράστια ευθύνη, τη συνειδητοποίηση ότι είσαι γέφυρα μεταξύ δύο γλωσσών, δύο πολιτισμών, υποστηρίζει η ίδια. Η Κάτια δουλεύει πάνω από 30 χρόνια στη Βουλγαρική Ραδιοφωνία. Στα βουλγαρικά έχει μεταφράσει τα έργα γνωστών ισπανόφωνων συγγραφέων. 

"Θα αναφέρω τον Γκαρσία Λόρκα, την Ιζαμπέλ Αλιέντε, τον Εντουάρντο Μεντόσα, τη ύγχρονη Ισπανίδα συγγραφέα Ρόσα Μοντέρο", λέει η ίδια. "Είμαι πολύ ευτυχισμένη ότι αυτές τις ημέρες θα έχω τη δυνατότητα να τη συναντήσω, γιατί έρχεται στη Βουλγαρία. Περισσότερα από 10 βιβλία πέρασαν από τα χέρια μου. Απαιτούν πολύ χρόνο και επίμονη καθημερινή δουλειά".

Μετάφραση: Αλεξέι Σταμπολώβ